MarmaraYerelHaber

Türkiye’mizin dertleriyle dertlenmekten bitap düşmüşken, bir de yeni bir dünya savaşının kıyısında bulduk kendimizi. İsrail’in İran’a karşı başlattığı savaşa Amerika Birleşik Devletleri’nin de katılmasıyla artık biliyoruz ki hiçbir şey eskisi gibi olmayacak. ‘Eski’ çok matah bir ortam değildi belki ama ‘yeni’nin hayırlara vesile olamayacağı da aşikâr. Nasıl bir geçidin içinde olduğumuzu anlamak için geçmişi hatırlamanın değerli olduğu bir andayız. Türkiye’de Orta Doğu üzerine en uzun ve en yoğun mesaiyi yapmış birkaç insandan biri olan Cengiz Çandar’la konuşmanın faydalı bir zihin egzersizi olabileceği bir andayız.

Kuşkusuz Cengiz Çandar artık sadece ‘gazeteci’ birikimiyle analiz yapan bir uzman değil. DEM Parti Milletvekilliği ona yeni bir sorumluluk yüklediği için bölgeyi ve Türkiye’yi bekleyen sınamaları, içinde bulunduğu siyasi denklemin bilgisiyle yorumluyor. O nedenle geçmişe kıyasla bir nebze temkinli konuşuyor. Yine de kendi partisi içindeki çoğunluğun şu noktada girmeye imtina edeceği konularda epey cüretkâr. Devlet Bahçeli’nin tanımıyla ‘PKK’nın kurucu önderi’ Abdullah Öcalan’ın Türkiye’deki siyasetin 19 Mart’tan sonra girdiği kaotik sürece bakışına dair Çandar’ın içerden yorumları, iktidar bloğunun pek hoşuna gidecek şeyler değil.

Öcalan’ın İsrail’e mesafeli tutumunun arka planını anlatırken Çandar, PKK’nın Türk solu içinden doğan bir Kürt isyan hareketi olmasına vurgu yapıyor. Oralar tam da onun oyun alanı. Her ne kadar 68 kuşağındaki devrimci arkadaşlarının büyük bölümünü ileriki yıllarda aldığı siyasi pozisyonlarla uzun zaman önce kızdırmış ve küstürmüş olsa da tanıklıkları hâlâ bugüne ışık tutabilecek nitelikte.

İsrail’i, İran’ı ve Kürt sorununu konuşurken araya öyle anılar sıkıştırdı ki… Mesela son dönemde yine çok tartışılan BOP meselesinin arka planını detaylarıyla öğrenmiş olacaksınız. Turgut Özal’ın cumhurbaşkanı olduğu dönemde onun ‘özel temsilcisi’ sıfatıyla 1993 ateşkesi sırasında Öcalan’la yaptığı görüşmeyi çok kez yazıp anlatmış olsa da bugün yine hatırlanmaya değer. Hem de Öcalan’ın devlete “Bana Cengiz Çandar’ı gönderin” diye mütemadiyen mesaj yolladığı şu dönemde. Ama o bildiğini anlatmanın gücüne inandığından olsa gerek bir şey saklamaya gerek duymuyor.

“İran’a saldırı 20. yüzyıl emperyalizminin 21. yüzyıldaki tezahürü”

“Orta Doğu’da İsrail’in taraf olduğu savaşlar, hep yeni bir çağın başlangıcını işaret etti”

-Size göre de İran meselesinde Trump’ın bir hafta oyaladıktan sonra savaşa müdahil olması “Aslında ABD ve İsrail başından beri iyi polis kötü polis oynuyor. Oysa beraberce planladılar bu işi” diyenleri haklı mı çıkardı?

Bence bugün, Trump Amerika'sının ve Netanyahu İsrail'inin İran'a ilişkin pozisyonlarında örtüşme söz konusu. Bu, biraz yumurta-tavuk meseline benzer bir durum. Bence İsrail’in İran’a yönelik saldırısını, en veciz şekliyle Almanya Başbakanı Friedrich Merz ifade etti. “Bizim yapamadığımız kirli işleri hepimiz adına yapıyor” dedi. İsrail’in yetemediği noktada bizzat Amerika devreye girdi ve İran’daki nükleer hedeflere saldırdı. Buradan ilerlersek, yaşanan duruma 19. yüzyıl sömürgeciliğinin, 20. yüzyıl emperyalizminin bir bölgeye yönelik 21. yüzyıldaki tezahürü diye de bakabiliriz.

Orta Doğu’da İsrail’in taraf olduğu savaşlar, hep yeni bir çağın başlangıcını işaret etti. 1948’de İsrail kuruldu, Orta Doğu haritası değişti. 1956 Arap-İsrail Savaşı, uluslararası sistemde İngiltere ve Fransa’nın yerini iki süper devlet olarak ABD ve Sovyetler Birliği’nin almasını beraberinde getirerek tüm uluslararası sistemi yeniden yapılandırdı. 1967 Savaşı, Orta Doğu haritasını, sonuçları bugün dahi ortadan kalkmamış şekilde bir daha çizdi. Sonra 1973 Arap-İsrail Savaşı çok şey değişti, Kissinger diplomasisiyle Sovyetler Birliği Mısır'dan çıktı. Mısır devrin en güçlü Arap ülkesiyken kendini devre dışı bıraktı. Arkasından 1979 İran İslam Devrimi ile uluslararası sahnede yeni bir aktör belirdi. İran! 1982 Lübnan Savaşı da Filistin Kurtuluş Örgütü’ne vurduğu büyük darbeyle önemli bir kilometre taşıdır. Bu büyük savaşlar, Orta Doğu'da tarihî kilometre taşları. Şimdi bugüne bakınca, ilerde ne diyeceğiz? 1982’den sonraki en önemli savaşın başlangıç tarihini 7 Ekim 2023 olarak mı yoksa 13 Haziran 2025 veya ABD’nin İran’a saldırdığı 22 Haziran 2025 olarak mı alacağız? Başlangıcı hangi tarihi olursa olsun vardığımız nokta, İran’ın 1979’tan bu yana dünya sisteminde tahkim ettiği yerinin iptal edildiğidir. 1979’daki İslam Devrimi ile sahneye çıkan İran yok artık. İran’la birlikte, Rusya’nın da denklem dışına itilmesi bu savaşın sonuçlarından biri. Bu savaşın sonuçlarına dünya ölçeğinde bakarsak, Çin'in belli ölçülerde sıkıntıya girmesi de demektir bu.

“İran’ın 1979’tan beri dünya sisteminde tahkim ettiği yer iptal edildi”

-İran'ın bir bölgesel güç olarak ‘iptal edildiğini’ söylemek için biraz erken değil mi?

Hayır değil. Yaklaşık son yarım yüzyılın İran’ı artık yok. Şu anda “İran'da rejim değişikliği olacak mı, olmayacak mı?” tartışmasına geldik. Olmayabilir. Ama eski İran'ı tartışmıyoruz. Ve ben bunu 1979'daki İran İslam Devrimi’ni adeta Türkiye'ye tanıtan kişi olarak ün yapmış biri olarak söylüyorum. Haksız bir ün de değildi bu.

-Sizi İran İslam Devrimi konusunda o kadar heyecanlandıran şey neydi?

Şii de değildim, İslamcı da değildim. Soldan gelen bir devrimci olarak, İran devriminde beni en çok heyecanlandıran şey bir ‘devrim’ oluşuydu. 1789 Fransız ve 1917 Bolşevik devrimleri kıvamında, çağ değiştiren boyutta bir devrimi kendi yaşam dönemimde, hem de kapı komşumuzla gördüm. Öyle algıladım. Bir sürü insan da öyle algıladı. Çünkü 1979 herhangi bir isyan ya da herhangi bir iktidar değişikliği değildi.

“İran devrimini ihraç edebildi”

“İran ahtapotunun uzvu olan devlet olmayan aktörler devletlerden önemli hale gelmişti”

-1789, 1917 ve 1979’dan ortak bir paydası varsa o neydi size göre?

Büyük çapta bir devrimse, ihraç edilmek zorundadır. Gerçekleştiği ülkenin ya da coğrafyanın dışına taşamayan şeyi ‘devrim’ diye kaydedemezsin. Bir devrim, -illa askeri biçimde olmasa da- ideolojik olarak, coğrafi ve jeopolitik olarak ihraç edilmek zorundadır. 1789 Fransız Devrimi’nin sonuçları malûm. Keza 1917 Devrimi de Rusya’nın, Sovyetler Birliği’nin dışına yayıldı. İran Devrimi, 1979 da ihraç ihtiyacı içindeydi. İran-Irak savaşı onu bloke etmek için patlak verdi zaten. 1980 ile 1988 arası kan gövdeyi götürdü bölgede. Ve bütün bir Batı sistemi, Saddam Irak’ının arkasındaydı o savaşta İran'ı bloke etmek için. Hal böyle olunca İran gibi bir başka ‘İslam Devleti’ kurulamadı ama kendilerinin ‘Şiî Hilali’ diye ifade ettikleri, kutsal bir kavramsallaştırma ile ‘İsrail'e yönelik Direniş Ekseni’ olarak tarif ettikleri bir şey yarattılar. Irak, Suriye, Lübnan, Filistin'den ta Yemen'e kadar İsrail'e ve Batı sistemine karşı ‘devlet olmayan’ aktörler birdenbire anlam kazandı. Hatta Hamas, Hizbullah gibi bu aktörler, devletlerden bile daha anlamlı hale geldi.

İran’ı bir ahtapot gibi düşünürseniz, bu aktörlerin hepsi İran’ın uzuvları haline geldi. İsrail’i çevreleyen ve İsrail’e nefes aldırmayan bir ahtapot. Bir kolu Müslümanlık zemini üzerinden Pakistan’a, bir kolu Çin'e uzanıyor. Çin'in bir numaralı petrol kaynağı İran ve dolayısıyla da eski İpek Yolu’nun canlandırılması İran by-pass edilerek düşünülemiyor bile. Keza, bu ahtapot Körfez'e olan hakimiyeti sayesinde Suudi Arabistan'dan, Birleşik Arap Emirliklerinden, Bahreyn'den, Katar'a kadar koca bir alanı etkiliyor. Çünkü orası küresel enerjinin can damarı. Dünyadaki petrol rezervlerinin yaklaşık yarısı orada. Petrol ve doğal gaz trafiği bakımından dünyadaki günlük toplam enerji arzının yüzde 20’si oradan sağlanıyor, Ayrıca İran, Rusya'yla öyle bir ilişkiye sahip ki Rusya’nın Ukrayna'yla savaşında kullandığı İHA’ları Rusya İran'dan alıyor. Ve tabii en önemlisi İsrail'i kuşatan ve İsrail'e nefes aldırmayacak bir role soyunmuş olması.

“İsrail, batı merkezli uluslararası sistemin bölgeye yerleştirdiği koçbaşıdır”

-İsrail de iyi ki nefes alamamış! Bir de nefes alsaydı neler yapacaklardı acaba düşünmek istemiyorum…

Ben “iyidir, kötüdür” diye bir değer hükmü yükleyerek anlatmıyorum bunu. İsrail dediğiniz sonuç itibariyle Birinci ve İkinci Dünya Savaşları sonrasında oluşmuş Batı merkezli

uluslararası sistemin, süper devlet fonksiyonuyla Amerika Birleşik Devletleri'nin bölgeye yerleştirdiği koçbaşı. Dolayısıyla İran’ın ‘Direniş Ekseni’ sadece İsrail’e karşı bir direnişi sembolize etmiyordu. Zaten o nedenle de Merz bugün çıkıp “İsrail bizim yapamadığımız kirli işleri hepimiz adına yapıyor” diyebiliyor.

DEM Parti Milletvekili Cengiz Çandar ve Cansu Çamlıbel

“Şimdi bir geçidin içinde yürüyoruz, sonunda sınırlar değişmese bile o sınırların içindeki ülkeler ve rolleri değişecek”

-O halde sizin iddia ettiğiniz gibi bu işin sonunda Rusya ve İran’ın uluslararası iddiası ‘iptal’ olacaksa, dünya yeniden bir anlamda ‘tek kutuplu’ dünyaya doğru mu yol alacak? Bunu sorarken ABD’nin yeni Türkiye Büyükelçisi ve Trump’ın Suriye Özel Temsilcisi Tom Barrack’ın şu sözlerini hatırlatmak isterim: “Batı, bir asır önce haritalar, manda yönetimleri, çizilmiş sınırlar ve yabancı yönetimler dayattı. Sykes-Picot Suriye'yi ve daha geniş bir bölgeyi barış için değil emperyal kazanç için böldü. Bu hata nesillere mal oldu. Bunu bir daha yapmayacağız.” Böyle deseler de sanki Batı, Orta Doğu'da yeni bir sınır tahkimi içerisine girmiş gibi gözüküyor. İşin sonunda yeni sınırlar mı var?

Şu sırada bu geçidin içinde yürümekteyiz. Bu geçidin bizi nereye çıkaracağını çok net görmüyoruz. Geçidin içindeyiz yani. Özellikle, 22 Haziran 2025’teki Amerika’nın İran saldırısından sonra. Haritadaki sınırlar değişmese bile, sınırların içindeki ülkeler ve rolleri aynı kalmıyor. 2003 sonrası Irak ile 2011 sonrası Suriye, bunun çarpıcı örnekleri.

“BOP hiçbir zaman olmayan bir şeydir!”

-Biz görmüyoruz da Batı’nın kendisi de mi görmüyor, bilmiyor? Yoksa bilmiyormuş gibi mi yapıyorlar?

Onların gördüğünden de çok emin değilim. Önümüz şimdi bakıldığında daha çok bir belirsizlik ve kaos dönemine işaret ediyor. Soğuk Savaş sonrasında Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla tek kutuplu sistem, yani tek süper devlet oluştu. Bir termonükleer güç olarak tek süper devlet ABD kaldı. Sonra küreselleşme, şu bu derken dünyada demokrasinin yaygınlaşmasını izledik. Bu arada Irak Savaşı’yla birlikte Türkiye'de çok yanlış bir şekilde Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) tartışması çıktı. Bir komplo teorisi bakış açısıyla, Türkiye bir Amerikan emperyalist projesi gibi sunulan BOP’un eş başkanıymış gibi tartışmalara konu oldu. Aslında o BOP Türkiye'de anlatıldığı gibi bir şey değildir. Hiçbir zaman olmayan, olmamış olan bir şeydir.

“Erdoğan G8’de alınan ‘Geniş Orta Doğu Girişimi’ kararlarının sivil toplum boyutunun yürütülmesi işini TESEV’e vermişti”

-Siz nereden biliyorsunuz ‘hiç olmadığını’?

Komplo teorilerine prim vermediğim ve gelişmeleri, olan biteni yakından izlediğim için biliyorum. Bizde BOP diye çarpıtılan konunun kökeni, 2004 yılında ABD’de Georgia eyaletinin Sea Island’da yapılan G-8 toplantısına gider. Şimdi G-7 olan şey, o zaman G-8 idi ve içinde Rusya da var. Zirve fotoğraflarına bakın, George W.Bush’un yanında Vladimir Putin’i göreceksiniz. 11 Eylül olmuş, El Kaide gibi akımlar İslam dünyasında yükselişte. 2003’te Irak Savaşı yaşanmış ve bir otokratik-totaliter rejim yıkılmış. Böyle bir ortamda ABD bir tespit yapıyor ve Kuzey Afrika ve geniş Orta Doğu bölgesindeki ülkelerin küresel sisteme entegre olamamasının aşırı akımların önlenmesi için üstesinden gelinmesini ve bu alanda demokratik rejimlerin oluşturulması ve yaygınlaştırılması görüşünü ortaya atıyor. ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice’ın bu konuda Kahire Üniversitesi’nde 2005’te yaptığı bir ünlü konuşma vardır. 2004’teki G-8 Zirvesi bu görüşleri benimsedi ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika’nın dünyanın diğer bölümlerinin kopukluğunun ortadan kaldırılması için, eğitim eksikliğinin giderilmesi, kadınların baskıdan kurtarılması gibi konularda uluslararası düzeyde girişimler yapılmasına dair bir dizi karar aldı. Yani bu coğrafyadaki rejimleri demokrasi ortamına sokmak için yeni girişimler yapılmasına ilişkin öneriler benimsendi. Buna “Broader Middle East Initiative” yani “Geniş Orta Doğu Girişimi” diye bir de isim konuldu. Bu çerçevede, “DAD” yani “Democracy Assistance Dialogue” (Demokrasi Yardımı Diyalogu” adı altında sivil toplum düzeyinde bazı faaliyetlerin düzenlenmesi öngörüldü. DAD’ın koordinasyonu da Türkiye, İtalya ve Yemen’e verildi. İtalya, çok partili sisteme geçiş; Yemen, demokratik diyalog; Türkiye ise kadınların desteklenmesine ilişkin atölye çalışmalarında ön alacaktı.

Dönemin başbakanı Tayyip Erdoğan, G-8 kararlarının bu bölümünün sivil toplum nezdinde yürütülmesi işini TESEV’den istedi. Benim o dönem TESEV çalışmalarıyla yakından ilişkim vardı. Birebir biliyorum. O, ‘Demokrasi Yardımı Diyaloğu’nda Türkiye’nin rolü döndü dolaştı, hakaretamiz tonlar taşıyan bir ‘BOP Eşbaşkanı’ suçlamasına dönüştü. Bir deli kuyuya taş attı, bin akıllı çıkaramadı hesabı. BOP diye bir şey yok ve hiç olmadı. Ama bunu söylediğiniz anda ‘Amerikancılık’ yaftasını üzerinize yapıştırırlar. Ama alın işte, şimdiki Amerika Birleşik Devletleri, İslam dünyasına demokrasi ihracı çabası anlamına gelecek ve 2004 G-8 Zirvesi kararlarına dayalı o günün ABD politikasına toptan karşı. Cumhuriyetçi Trump’ın Cumhuriyetçi Bush ile ilgisi yok. ABD’nin Orta Doğu ülkeleri ve İslam dünyasında demokrasi talebi hiç yok. Trump, İsrail’in hegemon olduğu bir bölgede İsrail’i kabullenecek ve ticaret yapacağı, yatırım alanı bir Orta Doğu görmek istiyor. Rejim değişikliği -İran’daki hariç- umurunda değil. Artık senin de hatırlattığın gibi “Biz artık Irak’taki gibi rejim değiştirme peşinde değiliz” diyen Amerikalı yetkililer var. Örneğin, ABD’nin yeni Ankara Büyükelçisi, aynı zamanda Suriye Özel Temsilcisi Tom Barrack, bunu açıkça söyledi. Hem de Suriye’ye gidip, Şam’daki yönetimin başındaki, El-Kaide kökenli Ahmet el-Şara’ya bunu adeta bir teminat olarak söyledi.

“Tom Barrack ne derse desin, ben Trump yönetiminde gerçek bir strateji görmüyorum”

“Aslında buna ‘yönetim’ demek de pek mümkün değil, emprovize bir hâl”

-Ne derlerse desinler, başka bir ülkede rejim değiştirme peşinde olup olmadıklarını İran üzerinden göreceğiz. Evet bugün ABD’nin İran’ı işgal etmesi söz konusu değil ama dün gece Trump Amerikan uçaklarının üç önemli nükleer siteyi (Fordo, Natanz, Esfehan) vurduğunu açıkladı. ABD’nin bizzat savaşa girmiş olması İran'da rejim değişikliğinin zorlanacağını kanıtlamış olmadı mı?

Evet, hiç şüphesiz. Zaten Trump, İran’a saldırmadan önce kayıtsız şartsız teslim çağrısında bulundu. Ayetullah Hamaney’i istediği anda ortadan kaldırabileceğini de yarı-tehdit içeriğinde ifade etti. 22 Haziran 2025 saldırısından- bu Amerika’nın İran’a karşı savaşa girmesi olarak da niteleniyor- İran’da rejim değişikliğinin gündemde bulunduğuna hükmedilebilir. İşte diyorum ya… Bu geçide girdik. Ama henüz geçidin içindeyiz. Nereye çıkacağımızı da görmüyoruz. İran ABD’ye nasıl bir karşılık verecek, verebilecek mi? Verirse işler nereye evrilecek? Rejim yıkılacak mı? Yıkılırsa, ne zaman, nasıl? Sonrasında bölge ne tür gelişmelere gebe? Bunları şu anda bilemiyoruz, çok net biçimde de göremiyoruz. Geçidin içindeyiz henüz.

Bu arada, Tom Barrack ne derse desin, ben Trump yönetiminde gerçek bir strateji görmüyorum. Emprovize bir Amerikan yönetimi görüyoruz. Bu hal, Trump’un emprovize davranışlarından kaynaklanıyor. Aslında buna yönetim demek de pek kolay değil. Sadece Trump'ın verdiği bir takım sinyaller var. Bazen bir- iki adım atıyor sonra vazgeçiyor ondan. En basit de bu gümrük vergileriyle -başta Çin’e yönelik- ilgili tavırları. Ukrayna, NATO. Bir tek NATO'da tutturdu, “NATO'ya katkılarınızı arttırın bakalım” dedi. Halbuki NATO'yu darmadağın edip kapatıp gidecekti neredeyse. Orta Doğu'da Suudi Arabistan'la başladı işler. Ve adeta İsrail ve Suudi Arabistan ekseni üzerinden bir ticarete açık, Amerikan himayesinde bir Orta Doğu dizayn etme hesabı vardı. Bunun için de İran'ın devre dışı bırakılması gerekiyordu. Bu savaşı biraz o hesabın bir parçası olarak görebiliriz. Ama öyle bir gidişat var ki...! Tom Barrack çıkmış, “Yeni Sykes Picot’lar istemiyoruz” diyor. Ama sen de haklı olarak diyorsun ki “Gidişat İran’da rejim değişikliğini zorluyor.” Rejim değişikliğini zorladığı andan itibaren Trump alenen çok eleştirdiği, “yapmayacağım” dediği George W. Bush'un politikasını farklı bir şekilde uyguluyor olacak.

“ABD’nin ‘çıkış stratejisi’ nedir belli değil, Birinci Dünya Savaşı sonu gibi kaotik bir ortam var”

-Bir de yine bir yalan var gibi ortada. İsrail yola çıkarken “İran’ın nükleer silaha kavuşmasına çok az kaldı, o yüzden bu operasyon aciliyet kazandı” gibi bir gerekçe ileri sürdü. Halbuki aslında denetçilerin verdiği raporlar bunu söylemiyor. Yani aslında nasıl Irak'taki rejim değişikliği ‘Saddam’ın kitle imha silahları var’ yalanı üzerinden zorlanmıştı. Bugün de “İran nükleer silah sahibi olmanın eşiğinde” denerek benzer bir iş yapılıyor. Tabii bu arada batıda kimse İsrail’in nükleer silah sahibi olmasını da dert etmiyor. 

Orta Doğu bölgesinde bir takım savaşlar, istenmediği halde patlar ve hiç hesapta olmayan sonuçlar verir. Birinci Dünya Savaşı da öyle patlamıştı. Kimse savaş istemiyordu aslında fakat el yükseltiyorlardı. Büyük imparatorlukların istedikleri savaş değildi ama el yükselttiklerini sanırken bir baktılar savaşa girmişler. Ondan sonra da işte üç kara imparatorluğu tarihe karıştı; Çarlık Rusya'sı, Avusturya Macaristan ve Osmanlı İmparatorluğu. Benzer bir sonuç 1967 savaşından çıktı. Sonradan ortaya çıkan belgelere bakıldığında Nasır savaş istemiyor ama Arap dünyasının kendi iç rekabetleri nedeniyle ön alıyor. Suriye’nin de baskısıyla Tiran Boğazı'nı kapatıp İsrail'e deniz trafiğini kesmeye kalkıp Süveyş Kanalı'nı da kapatınca iş ciddiye biniyor. Sonuçta öyle bir savaş çıkıyor ki Sina Yarımadası, Golan Tepeleri, Doğu Kudüs, Batı Şeriya, Gazze… Hepsi gidiyor. İsrail devletinin kurulduğu yerin dışında geri kalan her yer gidiyor. Ondan sonra hala o 1967 sınırlarına geri dönülmüş değil. Şimdi benzer bir durum var burada. İsrail İran’a karşı bir saldırıya girişti. Amerika da doğrudan katıldı. İngilizce bir laf vardır, ‘exit strategy’ diye. Çıkış stratejisi ne, belli değil. Yani İran’ın nükleer kapasitesi sıfırlandı mı, İran’da rejim değişecek mi? Belli değil. Bütün bunların yakın bir gelecekte gerçekleştiğini varsayalım, sonra bölgede ve tüm uluslararası sistemde dengeler yerli yerine oturacak mı? Bilmiyoruz. Bildiğimiz tek şey, gelecekteki en güçlü ihtimalin belirsizlik ve kaos olduğu. Öyle kaotik bir ortam var ki tıpkı 1. Dünya Savaşı sonu gibi, tıpkı 1967 Arap-İsrail Savaşı sonucu gibi yeni bir format ortaya çıkar. Biz henüz orada değiliz, onu bilmiyoruz. 22 Haziran 2025, 13 Haziran 2025 veya 7 Ekim 2023'den çok farklı bir dünyada kendimizi bulabiliriz.

“Bahçeli ve Erdoğan, vizyoner yeteneklerden ziyade önseziyle hareket ettiler”

-Devlet Bahçeli ve iktidar ortağı Tayyip Erdoğan'a o anlamda belki şapka çıkarmak lazım. Ekim 2024’ten itibaren kullanmaya başladıkları ‘iç cephenin güçlendirilmesi’ jargonuna bakınca demek ki bu savaşı bekliyorlar mıydı? Demek ki Türkiye Cumhuriyeti devletinde İsrail'in çılgınlık olarak gördüğümüz şeylerin hepsini yapabileceği öngörüsü mü vardı?

Ben Türkiye Cumhuriyeti'nin iktidar sahiplerine, karar merkezlerine baktığım zaman en başta da iki ortak olarak bu isimleri zikredeceksek, Recep Tayyip Erdoğan ve Devlet Bahçeli'nin vizyoner yeteneklerinden ziyade bir önseziyle hareket ettiklerini düşünüyorum. Bence yaklaşım şu oldu: “Bölgenin İsrail'e çok açık hale gelebileceği bir tarih evresine doğru ilerlemekteyiz ve bu evrede Kürt kartı İsrail tarafından kolaylıkla kullanılabilir hale gelirse ve hele hele bir Trump Amerika'sı İsrail'le aynı safta durursa Kürtlerin yaşadığı en büyük coğrafya olarak ve meselesi de aşılmamış bir ülke olarak Türkiye bundan bekasını etkileyecek şekilde çok olumsuz etkilenebilir. Ön alalım. Durumu bizim Kürtlerimizle öyle bir sağlama alalım ki durumu yarın Türkiye aleyhine olabilecek muhtemel gelişmelere şimdiden set çekelim.” Bunun birinci derecede yansıyacağı ve uygulanacağı saha da ister istemez Suriye tabii.

“İsrail’in Türkiye’ye saldırabileceği bir denklem yok”

-Devlet Bahçeli gelinen noktada açıkça “İsrail’in bir sonraki hedefi Türkiye’dir” demeye başladı. Bu argüman kamuoyunda, televizyonlarda da çok sık işleniyor. İsrail’in Türkiye ile savaşa girmeye cüret edip edemeyeceği ciddi ciddi tartışılıyor. Siz de ısrarla diyorsunuz ki “Kendisi NATO’nun koruma kalkanı altında olan İsrail NATO üyesi Türkiye’ye saldıramaz.”

“Böyle bir denklem yok” diyorum. Benim kendi mazim, duygularım ve düşüncelerim itibariyle 86 milyonun içinde İsrail hakkında olumlu söz söyleyecek en son kişilerden biri olduğum tartışılmaz bile. Ama bu soruya gerçekçi bir cevap vermemiz lazım. İsrail evet soykırımcı, bugün Gazze’te yaptığı soykırım, zaten kuruluşu etnik temizlik ve Filistin halkının büyük bölümünün kendi toprakları dışına zorla sürülmesi temeline dayanıyor. Etnik temizlikle, savaşla kuruldu ve soykırımla, savaşla var olmaya çalışıyor. Bütün bunların sonucunda da olsa, Lübnan, Hamas vesaire Allah’ın günü İsrail’in tepesine füze yolluyordu. Esas beka sorunu İsrail için kendiliğinden var. Ve binlerce yıllık tarihe sahip 92 milyonluk koca bir devlet olan İran İsrail’e “Senin var olma hakkını tanımıyorum, seni haritan sileceğim” diyor. Birtakım müttefikleri aracılığıyla da bölgede ısırıyor sürekli. İsrail'e hasım ve bunu ortaya koyan, eylemler yapan coğrafi noktalar, İran’ın İsrail’e karşı harekât alanıydı. Sen de diyorsun ki “İran, henüz nükleer silah sahibi olacak kıvama gelmemiş ama”. İran, eğer, o kıvama gelmediyse bu 13 Haziran 2025’te başlayan İsrail saldırısının meşruiyetini sorgulattırır. Ama İran'ın nükleer güç olmasının İsrail nezdindeki tehdit algılamasının gerçekliğini ortadan kaldırmaz. Türkiye ile İsrail arasında kurabileceğimiz, İran ile İsrail arasındakine benzer, böyle bir denklem var mı? Türkiye, İran gibi “Ben seni haritadan sileceğim” diye bir tavır aldı mı İsrail’e karşı?

“İsrail hangi gerekçeyle Türkiye’ye saldıracakmış, biri bana izah etsin!”

“Türkiye’nin İsrail’e karşı asla İran, Hamas, Hizbullah’ınki gibi bir tavrı olmadı”

-Yok hiçbir zaman öyle bir tutum almadığı gibi Türkiye İsrail devletini ilk tanıyan ülkelerden biridir.

İlk tanıyan ülkelerden biridir evet. İkincisi ben Meclis’te de söyledim: 20 Eylül 2023’te New York’ta Türkevi’nde ağırladı Erdoğan Netanyahu’yu. Yani 7 Ekim saldırısından biraz önce. İsrail ve Türkiye bayrakları yan yana. Ortak basın toplantısı yapıldı. Hakan Fidan orada oturuyor, İbrahim Kalın orada oturuyor. Aradan bir hafta geçiyor. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan Azerbaycan dönüşü uçakta gazetecilere diyor ki “Önümüzdeki birkaç hafta içinde diyor Netanyahu Türkiye'ye geliyor.” 7 Ekim'de Hamas olayı patladı, gerisini biliyoruz. Yani 7 Ekim’den sadece iki hafta önce Netanyahu'nun Türkiye'de kabul edileceğini adeta müjde gibi veren bir Türkiye Cumhurbaşkanı var. Bunları söyleyince de hiç hoşlanmıyor iktidar grubu.

Şimdi İran'la aynı şey mi Türkiye'nin İsrail'e karşı duruşu? Biz ne zaman Türkiye olarak böyle bir düşmanlık ortaya koyduk? Koymadık. Gazze’de bu son soykırım politikasını izlediği zaman ayağa kalktık. Fakat İsrail'e “Sen Filistin halkına bunları yapıyorsun. Ben ilk fırsatta senin tepene Türkiye'nin gücünü göstererek bineceğim ve seni yok edeceğim” diye bir tavır alındı mı? Hayır, böyle bir şey yok. Tam tersine Suriye'de sürtüşme ihtimali belirdiği zaman “Biz İsrail'le savaşmak istemiyoruz” denildi. Yani Türkiye’nin asla Lübnan, İran, Hamas, Hizbullah gibi bir tavrı olmadı İsrail’e karşı. Dolayısıyla İsrail böyle bir Türkiye'ye neden saldıracakmış? Biri bana izah etsin.

“Tevrat’ın ‘vaat edilmiş topraklar’ bölümü muğlaktır”

“Kaldı ki İsrail bir din devleti değil, bir Yahudi-ulus devleti”

-Diyelim ki gerçekten Netanyahu kendinden geçti, Erdoğan hükümetinin retoriğine canı sıkıldı. Türkiye’ye dönük bir saldırıya cüret etmesi hayli zor zira NATO Anlaşması’nın 5. Maddesi bir üyeye yönelen bir saldırının NATO’ya yönelmiş olacağını ve NATO’nun yanıt vermesi gerektiğini söyler.

Evet, bu otomatik bir yanıtı garanti altına alan maddedir. Tabii bir de İsrail zaten kendisi NATO himayesinde bir ülke. Ama buna rağmen Tayyip Erdoğan 1 Ekim 2024 günü çıkıp Meclis’in açılış konuşmasında ‘Vaat edilmiş topraklar’dan bahsetti ve İsrail'in Gazze'deki saldırganlığını referans göstererek tehlikenin giderek Türkiye'ye yaklaşmakta olabileceğine işaret etti. Türkiye topraklarının İsrail tehdidi altında olduğunu söyledi. Ben de ertesi gün meclis kürsüsünde “Yok böyle bir şey!” dedim.

-Evet ama o tarihin üzerinden neredeyse 9 ay geçti ve İsrail bu süre zarfında çoğu analistin “Yok canım o kadarını da yapmaz herhalde” dediği şeylerin neredeyse toplamını yaptı. Arka arkaya kaç üst düzey yetkiliyi yatağında imha etti sayamadık. Sanki ABD’nin savaşa girmesiyle İran’ın dini lideri Hamaney’in dahi hedef alınması artık muhtemel. Trump zaten “Nerede olduğunu biliyoruz” gibi laflar söyleyerek bu opsiyonun da kendileri açısından masada olduğunu açık etmişti. Hal böyleyken Türkiye açısından hala İsrail’den “askeri bir tehdit yönelmez” diyebiliyor muyuz? Risk faktörü 9 ay öncesi ve sonrası için Türkiye açısından aynı mı?

Hâlâ aynı şeyi söylüyorum; böyle bir şey yok. Çünkü İsrail devleti, Tevrat hükümlerine göre kurulmuş bir devlet falan değil. Bir de zaten o Tevrat’taki ‘Vaat Edilmiş Topraklar’ bölümü de çok muğlaktır. Genesis'te, Tekvin bölümünde, ‘Nil'den Fırat'a kadar’ diye muğlak bir ifade kullanılmıştır. Fırat Nehri sadece Türkiye topraklarından geçmiyor ki, Suriye’den de geçiyor. Buna bakıp, “Efendim gelip Türkiye’yi Adıyaman’a kadar işgal edecekler” demek, eğer popülist hesaplar güdülmüyorsa, ancak bilgisizlikle izah edilebilir belki. Üstelik, İsrail devleti bunun için yani Tekvin’deki Vaat Edilmiş Topraklar’da devlet kurmak amacıyla kurulmadı ki. Bir kez daha tekrar ediyorum; İsrail dinî bir devlet olarak kurulmadı, Siyonist bir devlet olarak kuruldu, yani Yahudi ulus-devleti olarak. Eti budu da bellidir. Nüfusu 10 milyondur, onun da yüzde 25’i kendisine hasım Arap Filistinlilerdir. Yani İsrail kilometrekare olarak bizim Hatay vilayetinden biraz daha büyük 7,5 milyon Yahudi'den oluşan bir devlet. Nasıl oluyormuş da böyle bir devlet gelip Türkiye’yi işgal ediyormuş? Buna inananlar bana bunun nasıl olabileceğini bir anlatsın! Ayrıca sen de zaten İsrail’e “Gelip seni yok edeceğim” demiyorsun, bir şey yapmıyorsun. Ama diyelim ki bu duruma rağmen Netanyahu'nun kafası bozulacak da gelip vuracak Türkiye’yi, hadi vurdu bir de işgal edecek! O kadar kolay mı o iş. Bunları söyleyebilenler Türkiye’nin konumunu ve gücünü hafife aldıklarının farkında mı acaba?

“Bu iktidar Türkiye’yi, dijital çağın savaş teknolojisinden mahrum ve savunmasız halde bıraktı, bu savaşın ortaya çıkardığı en dramatik şey bu”

“İsrail ile İran arasındakine benzer bir savaşta, Türkiye’nin mevcut hava savunma sistemleriyle korunabileceğinden hiç emin değilim”

-Neyse ki S-400’lerimiz var!

Var, var da hangarda duruyorlar, çıkartamıyoruz. Zaten bu savaşın Türkiye açısından ortaya çıkardığı en dramatik şey belki de bu oldu. Biz Türkiye’de ‘savaş’ denilince hep konvansiyonel savaşı anlıyoruz. Türkiye çok büyük asker mevcudiyetine dayanan ordusunu sürecek, oraya buraya müdahale edecek falan. Oysa bu İsrail-İran savaşı yapay zekâ çağının savaş teknolojilerini nasıl da kökten değiştirdiğini gösterdi herkese. Bu artık dijital savaş çağıdır ve daha öncekilerle bir benzerliği yoktur artık. İki ülkenin de birbirine noktasal füze atışı yaptığını izliyoruz. Öyle bir iç istihbarat toplanmış ki füzeyi artık o ülkenin kendi içinden başka bir noktaya atıyorlar. İş buraya gelmişken biz Türkiye olarak hayata konvansiyonel savaş mantığıyla bakarak devam edemeyiz. Bu savaşta yine gördük ki bizim kaybettiğimiz F-35 uçakları şu anda dünyanın en gelişmiş savaş teknolojisine sahip. İki buçuk milyar para verdik, S-400’leri kullanamıyoruz ve kullanamadığımız füzeleri almış olmamız nedeniyle F-35’lerden olduk. F-35’lerin yerini tutamayacak olan F-16 modernizasyonu bile gerçekleşemedi. Eurofighter uçaklarına sahip olabilecek miyiz, belli değil. Kaan uçağının üretiminin hangi aşamasındayız, o çare olabilecek mi, bilemiyoruz. Yani bu iktidar Türkiye’yi dijital çağın savaş teknolojisinden mahrum ve savunmasız bir halde bırakmıştır.

Şimdi çıkmış Cumhurbaşkanı Erdoğan hava savunma sistemimizin yüzde 80 oranında yerli ve milli üretim olduğundan falan bahsediyor. İsrail’in Demir Kubbe’si bile para etmiyor şu an, İran’ın onu delebildiğini gördük. Hangi hava savunma sisteminden bahsediyor bizim iktidarımız acaba? Ben yerli ve milli hava savunma sistemlerimizin İran'la İsrail arasındakine benzer bir savaşta Türkiye'yi koruyabileceğinden hiç emin değilim. Ve ben bunu ‘barış’ sözcüğünü ağzından eksik etmeyen bir partinin mensubu olarak da söylüyorum. Eğer biz bu ülkede kendi nüfusumuzu güvence altına alacaksak, bölgesel güç konumumuzu sloganların ötesinde gerçekten anlamlı kılıp etkili olabileceksek, çok güvenli bir silah teknolojisine ve hava savunma sistemlerine sahip olmamız lazım. Çünkü İsrail-İran savaşı bu bölgede başka türlü var olamayacağımızı gösterdi.

“1993’te tanıştığımdan beri değişmeyen kanaatim: Öcalan’ın esas amacı hep Türkiye’de bir siyasi aktör olmaktı”

-Şimdi gelelim bu işin Abdullah Öcalan boyutuna. Geçen hafta kamuoyuna sızdırılan notlara göre, Öcalan heyetiyle 21 Nisan tarihli görüşmesinde İsrail konusunda epey değerlendirme yapmış. İsrail’in el altından 30 yıldır Kürtlere devlet vaadinde bulunduğunu söylerken, “Şu an İsrail’in tek derdi beni ortadan kaldırmak” gibi ifadeler de kullanmış. Elbette doğruluk payı vardır anlattıklarında ama kullandığı üslup sanki hazır müzakeredeyken devleti yönetenlere çiçek atma arzusu içinde olduğu hissi uyandırıyor. Bir de ‘Kürdistan kurdurmak tek başına İsrail’in yapabileceği bir iş midir?

Abdullah Öcalan’ın kardeşi Osman Öcalan bir konuşmamızda bana şunu söylemişti: “Türk devleti ‘bölücü başı’ydı, ‘terörist başı’ydı gibi sıfatlarla uğraşmak yerine ağabeyim ‘Nasıl bir adamdır, ne düşünür, niye öyle düşünür?’ diye kafa yorsaydı çok daha hayırlı bir iş yapmış olurdu.” Son on yılda Türkiye’de bakkal dükkânı gibi bir dolu üniversite açıldı ama bir tanesinde doğru dürüst bir PKK çalışması filan görmüyorsunuz. Türkiye toplumu Abdullah Öcalan’ı tanımıyor. Ben Turgut Özal Cumhurbaşkanıyken verdiği yetkiyle 16 Mart 1993 günü ilk ateşkesi ilan ettiğinde yüz yüze görüştüm Öcalan’la. İki üç gün sonra Özal’a izlenimlerimi aktarmak üzere Çankaya Köşkü’ndeydim. Özal sorunca “Benim aldığım izlenim bu adamın esas amacının Türkiye'de bir siyasi aktör olmak olduğu” dedim. Zaten 1993 ateşkesiyle de Türkiye'de aktör olmaya doğru bir giriş yapmayı tasarladığını düşünüyordum. Bugüne kadar da bu düşüncem değişmedi. Seninle konuşmaya gelmeden önce Öcalan’ın o 1993 ateşkesini ilan ederken yaptığı konuşmayı YouTube’da tekrar dinledim. Aslında özü itibarıyla bugün söylediklerinden çok farklı bir şey söylemiyormuş. O yüzden de benim baktığım yerden Kürt sorunuyla ilgili Türkiye'nin son 30 yıllık tarihi, kaçırılmış fırsatlar tarihidir.

“PKK Türk sol hareketinin içinden çıktı, ilk silah eğitimini Filistin hareketi içinde gördü”

“Öcalan’ın İsrail’e mesafesinin arkasında bu ideolojik arka plan vardır”

-Bugünkü gelişmelere baktığımızda Abdullah Öcalan’ın nihayet o Türkiye’de ‘çok önemli bir siyasi aktör’ olma hedefine epey yaklaştığını söyleyebilirsiniz herhalde değil mi?

Fakat burada önemli bir nokta var; Öcalan'ın derdi serbest kalmak ya da işte “devlet beni sevsin” değil. Yani sonuç itibarıyla bunlar olabilir de Öcalan’ın çıkış noktası bunlar değil. Öcalan Türkiye'nin kurucu aktörlerinden biri olmak istiyor. Onun derdi kuruculuk. Türkiye’nin en az iki aktöründen biri olmak istiyor. Dolayısıyla söylediklerine “Türkiye'de o sırada devleti kim yönetiyorsa onun hoşuna giden cümleler” diye bakamayız. Onun kafasında bir gelecek tasavvuru ve bir ülke tasavvuru var. O nedenle de İsrail’in 30 yıldır kendileriyle iş yapmak istemesine sıcak bakmıyor. Çünkü çıkış noktası ve varış noktası Türkiye. Ve şu çok önemli; tarihteki Kürt isyanlarının ya da Kürt hareketlerinin bir devamı değil. PKK, Türk sol hareketinin içinden çıktı. PKK, Ankara Üniversitesi gençliğinin içinden çıktı. Ve PKK olarak ilk silah kullanma eğitimini Filistin hareketi içinde gördü. 1982 yılında İsrail'in Lübnan işgali sırasında çok sayıda PKK'lı İsrail'e karşı savaşırken hayatını kaybetti. Dolayısıyla geniş anlamda Türkiye solunun ideolojik arka planı, düşünce kalıpları, kaynakları neyse Öcalan’ınki de odur. O yüzden İsrail konusundaki değerlendirmeleri hiç şaşırtmıyor beni.

Şah İran'ı döneminde Irak'taki Kürt ayaklanmasının başını Molla Mustafa Barzani çekti. Iraklı Kürtler 1963 yılında İsrail ile ilişki kurdular ve o ilişki hiç bozulmadı. İsrail’in bölgede anti-İslami siyasi hareketlerle ilişki kurma çabası bir politik gerçekliktir. Iraklı Kürtlerle de Suriyeli Kürtlerle de o ilişkiyi geçmişten beri aramıştır İsrail. Bu şaşırtıcı değil. Ama dediğim gibi, Öcalan İsrail’e karşı ideolojik formasyonu nedeniyle hayli mesafeli. Bunun ötesinde de tabii Kürtler açısından bugün şöyle bir realite var; dünya Kürtlerinin yarısından fazlası Türkiye'de yaşıyor. Abdullah Öcalan'ın aktör olmak istediği yer de zaten doğduğu ve büyüdüğü ülke. Ayrıca bu gerçekliği sadece Öcalan değil, Kürtlerin tartışmasız son derece popüler bir şahsiyeti olan Selahattin Demirtaş da teslim etti en son. Çok çarpıcı bir cümleler kurdu, “Bizler Türkiye toplumu olarak bu dönemde bir ve beraber olacağız. Olası risklere, saldırılara, provokasyonlara karşı gerektiğinde Edirne'den Hakeri'ye kadar 86 milyonluk bir halk ordusuna dönüşeceğiz” dedi. Çok kuvvetli vurgular bunlar.

“Öcalan 27 Şubat açıklamasından önce Mazlum Abdi’ye de mektup gönderdi”

-Örgüt kurup Türkiye’ye karşı savaşmış olan Öcalan da eline hiç silah alıp savaşmamış olan Kürt siyasetçi Selahattin Demirtaş da açık biçimde Türkiye’deki Kürt siyasi hareketinin gelecek tasavvurunun Türkiye içinde olduğunu ortaya koyuyor evet. Ancak Öcalan’ın kurduğu PKK’nın İran kolu PJAK mesela…İsrail-İran savaşında İsrail’den yana açık bir pozisyon koydu. Suriye’de YPG/PYD bugün bu kadar açık pozisyon almasa da bugünee kadar İsrail ile temaslarını hiç gizlemedi. Dolayısıyla iş Öcalan’ın kendi kurduğu örgütün parçalarını yüzde yüz kontrol edemeyeceği bir yere doğru gidiyor olabilir mi?

Geleceğe ipotek koymak siyasi analizci olarak, siyaset adamı olarak, tarihçi olarak yanlış bir şeydir. Bugün dediğim gibi bir geçitten geçiyoruz ve bölgede her şeye açık bir durum var. Dolayısıyla da soruna “Hayır, böyle bir şey mümkün değildir” diye yanıt vermek mümkün değil açıkçası. Ama bu tür bir bölünmenin panzehri Öcalan’ın elinin güçlendirilmesi ve daha görünür bir role kavuşturulmasıdır. Senin hatırlattığın o 13 sayfalık son görüşme notlarına bakarsan, Suriye’de Kürtlerin kendi kimlikleri ve öz yönetimlerine sahip olabilecekleri bir statüden bahsederken bunun Şam ile anlaşarak yapılmasından bahsediyor. Zaten bunları bizzat bölgedeki bütün Kürt liderlere yazdığı mektuplarda da söyledi.

-O zaman siz Öcalan’ın 27 Şubat 2025 çağrısı öncesinde YPG lideri Mazlum Abdi’ye bir mektup gönderdiğini doğrulamış oluyorsunuz.

Evet ona da yazdı. Dahası Mazlum Abdi dün yeni yayınlanan bir söyleşisinde başka bir şey daha söyledi. Daha doğrusu soru şöyle sorulmuş; “Öcalan’ın sizinle İmralı’da görüşmek istediği söyleniyor. Doğru mu?” Mazlum Abdi’nin yanıtı “İmralı’ya gidip kendisiyle görüşmekten onur duyarım” oluyor.

“Türkiye de SDG De yalanladı ama bendeki bilgiye göre Mazlum Abdi sınırlı şekilde de olsa İbrahim Kalın ile görüşüyor”

-Tabii bu söylediğiniz, Türkiye Cumhuriyeti devletinin kırmızı bültenle adeta ‘bir numaralı terörist’ olarak aradığı Mazlum Abdi’yi topraklarımıza ayak bastığında tutuklamak yerine İmralı’ya gidişine izin vermesi anlamına geliyor ki hayli radikal bir hamle olur. Devlet o noktaya gelebilir mi sizce?

Ama zaten Mazlum Abdi Türk devletiyle sınırlı da olsa iletişiminin olduğunu söylüyor.

-Türkiye bu iddiayı net bir dille yalanladı oysa ki.

Yalanladı ama doğru olduğunu ben biliyorum. Mazlum Abdi’nin bunu bir bilgi olarak aktardığı birinden biliyorum. Hatta ben Dışişleri yalanlamasını bir mecburiyet olarak aldım. Bu tür yalanlamalar aslında yalanlama değildir. Hele de yalanlama resmi kanallardan yapılırsa genelde doğruluğun teyididir. Bir de üzerine SDG’nin kendisinden yalanlama geldi. Onu da görünce ben “Şu ara bir iş yürüyor, bozmayalım. Teması kamufle edelim” gibi bir çaba olduğunu düşündüm SDG tarafında.

-O zaman belki de Mazlum Abdi’nin Türk tarafında görüştüğü kişiler üst düzey olabilir mi?

Eğer bendeki bilgi yanlış değilse, zaten üst düzey. Öcalan ile teması götüren kademeyle, Öcalan ile teması götüren şahsiyetle hatta.

-MİT Başkanı İbrahim Kalın’la mı?

Ona benzer bir bilgi geldi bana. Ama tabii yalansa ikisi de çıkıp ‘yalan’ diyebilir. Bu arada görüşme notlarında dikkatini çektiyse, Öcalan Suriye’deki bir ‘Arap lobisinden şikâyet ediyor. Yani aslında YPG’ye “Gidin de Muhammed el-Şara’ya teslim olun. Silahlarınızı verin” falan demiyor. “Yerel demokrasiyi güçlendirin” diyor.

“Türkiye ‘federasyon’ kelimesini sevmediği için Öcalan ‘yerel demokrasi’ diyor”

-Sanki o kavramı da Türkiye’de devlet tarafını kızdırmamak için bulmuş. ‘Yerel yönetim’ yerine ‘yerel demokrasi’ diyor şu aralar.

Evet, orada kasıt yerel yönetimler tabii. Türkiye’nin ‘federasyon’ kelimesini sevmediğini de biliyor. ‘Yerel demokrasi’ diyor çünkü ‘demokrasi’ye kimse itiraz edemiyor ya!

-E zaten yok da varmış gibi yapılıyor. O nedenle çok da sorun olmuyor heralde!

Evet bir de o var tabii.

-Peki size göre SDG’nin Suriye merkezi ordusuna entegrasyonu nasıl olacak? Yani SDG mensuplarının bir kısmı merkezi orduya katılacak, bir diğer kısmı da Irak’ta peşmergelerin yaptığı gibi yerel yönetimin güvenlik gücü mü olacak? Yani nihayetinde Irak Kürtistanı gibi bir Suriye Kürdistan’ı mı çıkacak ortaya?

O olmayabilir, daha farklı olabilir. Ama öyle bir ismi olmadan, hatta liderliğinin Haseke ya da Rakka yerine Şam’da oturarak Kobani’yi, Kamışlı’yı, Haseke’yi yönettiği fiili bir yapı çıkabilir ortaya.

“Öcalan ‘ulus devlet’e felsefi olarak karşı, onun yaklaşımı bölgeyi kendiliğinden bir Benelüks oluşumuna götürür”

-Şimdi size 2012’de yayımladığınız Mezopotamya Ekspresi kitabının finalinden iki bölüm okuyacağım. Birincisi Mart 2012’de dönemin Dışişleri Müsteşarı Feridun Sinirlioğlu ile yaptığınız sohbetten. Kendisine “Suriye’de rejim yıkıldıktan sonra bölgede sınır değişiklikleri olabilir mi?” diye soruyorsunuz. O da size “Rejim yıkıldıktan sonra sınırların bir önemi kalmayacak ki! Türkiye ile bölge sınırları önemsiz hale getirecek bir ekonomik entegrasyona gidecek” diyor. İkinci notum da sizin kişisel hayalinizle ilgili. Kürt sorununun çözümünün belki de Türkiye, Suriye, Irak ve hatta İran Kürtlerini kapsayacak Benelüks tarzı bir modelden geçtiğine dönük inancınız. Belçika, Hollanda, Luxemburg hepsi Flaman nüfusun çoğunlukta olduğu egemen ülkeler ama sınırları geçişken ve üçü arasında özel ekonomik anlaşmalar var. Hatta ‘Benelüks Birliği’ Avrupa Birliği’nin temelini atan şey olmuştur. Hala bu tür bir modelin Kürt sorununu çözeceğine inanıyor musunuz?

Ben bunu 2012’de yazdığımda bu benim hayalimdi. Zaten Orta Doğu’da sınırlar yoktu. Her yer Osmanlı toprağıydı. Fransızlarla İngilizler 1916'da gizli Sykes-Picot anlaşması ile böldüler. Türkiye-Suriye sınırı 1921’de Fransızlarla yapılan Ankara Anlaşması ile çizildi. Demiryolu sınır kabul edilir, saçma sapan bir sınırdır. Bazı köylerin tam orta yerinden geçer o sınır. Ve zaten ortak sınır teşkil eden yerlerde Kürtler yaşıyor. Dolayısıyla da ben o coğrafyada Benelükse benzer bir ilişki tutturmaya son derece müsait bir durum olduğunu düşünegeldim. Ama itiraf edeyim ki o kitabı yazdığım 2012’de ben Abdullah Öcalan'ın ‘demokratik toplum’ ve ‘demokratik cumhuriyet’ ile kast etiği kavramların ne anlama geldiğini bilmiyordum. Biliyorsun Öcalan 2000'li yılların ilk 10 yılında büyük ölçüde Amerikalı ünlü bir anarşist olan Murray Bookchin'den de çok etkilenerek, bu kavramlarla birlikte ulus devleti reddeden bir model geliştirdi. Bugün de hala savunuyor onları; demokratik toplum ve demokratik cumhuriyet. ‘Ulus devlet’ denen yapılanmaya felsefi olarak karşı Öcalan.

-Yani sizin yorumunuza göre Öcalan’ın arzu ettiği ‘demokratik toplum’ modeli bir tür Orta Doğu Benelüks’ü içinde çalışabilir. Doğru mu anlıyorum?

E o yaklaşım zaten kendiliğinden bir Benelüks’ün oluşmasına g&ou
Editör: N. Cingirt