Bir çalışma planı, proje tasavvuru

Ama işte, döndüm ve dönüşüm, 1915 Ermeni soykırımının sembolik yıldönümü olarak anılan 24 Nisan’ların ve 24 Nisan haftalarının 98’incisine denk geldi. Dolayısıyla, Halim ağabeyi anmaktan yola çıkan “seyir defterleri”ne biraz ara vereceğim. Hiç olmazsa bir hafta ve/ya birkaç yazı boyunca, Neşe Düzel’in benimle yaptığı ve 9 Ekim 2000’de Radikal’de yayınlandığında epey gürültü kopartan söyleşiden bu yana, çeşitli konuşma, yazı ve sair mülâkatlarda söylediklerimi birkaç temel noktada toplamak istiyorum.

Sonra da, bu yılın (2013’ün) kalanı ve 2014 boyunca, Küyerel için hazırlamaya söz verdiğim “şu kadar soruda Ermeni sorunu” web sitesi veya blogu üzerinde, daha ayrıntılı olarak çalışmaya koyulacağım. Bu da 2015’e benim katkım olsun istiyorum. Yapabileceğimi umuyorum.

Soykırım mı? Evet, soykırım

Birinci soru: 1915’te (veya 1915-16 yıllarında) olup biten, gerçekten soykırım mıdır? Kısa cevap: Evet, aşağıda ve ileride anlatacağım nedenlerle, yerden göğe kadar soykırımdır; 1948 BM Soykırım Sözleşmesi’ndeki soykırım tanımına dört dörtlük uymakta, tam göbeğinde yer almaktadır. Çoğu zaman sanılanın aksine, 1948 tanımı sırf adam öldürmekle, katliam(lar)la sınırlı değildir. Örneğin sözleşmenin ikinci maddesinin (c) fıkrasına göre, herhangi bir “millî, etnik, ırkî veya dinî” grubu, “kısmen veya tamamen yok olmasına yol açacak yaşam şartlarına maruz bırakmak” da soykırım demektir (altını ben çizdim). Esasen bu nedenle, konuya geçmişteki katkılarımdan birinde, tek bir kişi ölmeseydi bile başlı başına tehcir olayının, Osmanlı Ermenilerini yerlerinden yurtlarından koparıp, bütün mal ve mülklerini de bıraktırarak bir daha dönmemecesine göçürttüğü ve sonuçta, bir etnik-dinî grup olarak varlıklarını sürdüremez, kendilerini yeniden üretemez hale getirdiği için, kasıtlı etnik temizlik demek olduğunu ve soykırım sayılması gerektiğini savunmuştum.

Kasıt unsuru için, nelere bakılmalı

Burada kritik mesele tabii “kasıt” veya “niyet” unsurudur. Yukarıda tarif edilen türden bir “millî, etnik, ırkî veya dinî” grubu, sözleşmenin ikinci maddesinin beş fıkrasında anlatılan yöntemlerle, kısmen veya tamamen yok etme amacı varsa, soykırım suçu vardır; böyle bir amaç, kasıt veya niyet yoksa, legal bir kategori olarak soykırımdan söz edilemez. Nitekim soykırım tartışması çoğu zaman bu nedenler, Türk milliyetçi inkârcılığının “hani, niyetin belgesi nerede” türü itirazlarına gelip takılmaktadır.

Öyleyse ikinci soru: Kasıt veya niyet unsuru, illâ “biz Ermenileri kısmen veya tamamen yok etmek istiyoruz; onun için, şu katliam emirlerini derhal yerine getirin...” diye başlayan bir Osmanlı arşiv belgesinin varlığına indirgenebilir, ancak böyle bir belge bulunduğu takdirde ispatlanmış sayılabilir mi?

Hayır, bu metodolojik bir saptırmadır. Ona bakarsanız, Hitler’in de Yahudiler için herhangi bir yazılı “nihaî çözüm” talimatı keşfedilmiş değil. Ne ki, madem ceza hukuku konuşuyoruz, pek çok ceza dâvâsında niyet unsurunun genel durumdan çıkarsandığını da unutmamak gerekir. 1915’te Osmanlı Ermenilerinin başına gelenlerin ardında ne gibi bir kasıt veya niyetin yattığını görmek için de, aynı şekilde, pekâlâ olayın genel çerçevesine bakılabilir ve bakılmalıdır.

İdeolojik kasıt, net olarak ortadadır

O genel çerçeve bize şunları gösteriyor: (1) 1915’e giden yolda eski Osmanlıcılığın yerini alan yeni Türk milliyetçiliğinin gayrimüslimlere bizatihî şüpheli, güvenilmez ve düşman unsurlar diye bakışı hızlı bir tırmanış göstermişti. (2) Bu “millî nefret” İttihatçı önderliğinde Ermeni sorununa kesin ve toptan bir çözüm arayışına dönüştü. (3) Bulgar ve Yunanlılardan farklı olarak “bu sefer biz atik davranıp, onlar bize yapmadan biz onlara yapmalıyız” fikri yaygınlık kazandı. (4) 1915’te bütün Osmanlı Ermenileri, başka bir gerekçeyle değil, sırf Ermeni oldukları için tehcire tâbi tutuldu. Kaldı ki (5) “birincil” katliamların (bu terimi ayrıca açıklayacağım) ardındaki gizli devlet emirlerinin başka kanıtları da mevcuttur.

Bu kadarı bile fazlasıyla yeterlidir. Esasen bu yüzden ve nerede durduğumu göstermek için, yukarıda da “1915 Ermeni soykırımı” ifadesini kullandım. İşe mecburen buradan başladım. Ama bunun iyi bir şey olup olmadığı, ayrı bir konudur.