92 yıl önce (1933) Atatürk’ün talimatıyla önce Belediyeler Bankası adıyla kuruldu. Genel Müdürlük binası, Cumhuriyet mimarisinin simge yapılarından biriydi. Kuruluşu ertesinde düzenlenen bir proje yarışması sonucu Seyfi Arkan’ın eseri olarak inşa edilmişti.

İller Bankası Genel Müdürlüğü, önünde bundan sekiz yıl önce (2017) bir yaz gecesi, Ankara Büyükşehir Belediyesi ekipleri tarafından yıkıldı. Dönemin Belediye Başkanı Melih Gökçek, yıkılan bu tarihi yapının molozları önünde gülerek ve eli yumruk başparmağını da “oldu bu iş” anlamında yukarı kaldırarak poz verdi.

Yıkım gerekçesinin, Arkaya Hergelen Meydanı’na yapılan camiye alan kazandırmak olduğunu açıkladı.

Yıkıma giden süreç bir gecede gelişmemişti. Cami planlanırken, yıkımın yolunun açıldığı ortaya çıktı. Şehir Plancılar Odası, yaptığı yazışmalar sonucu yıkım talebinin Diyanet İşleri Başkanlığı’ndan geldiğini, Ankara Büyükşehir Belediyesi’nin de bu talebe uyarak Koruma Bölge Kurulu’na ilettiğini kamuoyuna aktardı.

Dönemin Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih Gökçek'in, İller Bankası Genel Müdürlüğü'nün tarihî binasının yıkımında verdiği poz, 2017

***

Adında koruma kelimesi olan kurul ise son vuruşu yaptı. Ankara 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, yapının yıkılarak taşınmasına karar verdi. Üstelik sağlam bir yapı olmasına karşın.

Bu yıkımın gerçekten camiye meydan olsun mu, yoksa şehrin geri kalanına manzara olsun diye mi yapıldığı çok tartışıldı, Mimarlar Odası, Şehir Plancıları Odası tarafından da birden fazla davaya konu edildi.

Mimarlar Odası Ankara Şubesi’nin açtığı davada iki yıl sonra gelen iptal kararının ise zerre hükmü olmayacaktı.

İller Bankası’nın kurumsal kimliğini temsil eden, Başkent Ankara’nın mimari belleği açısından da simge bir yapı olan İller Bankası Genel Müdürlüğü binası yıkılarak, Atatürk Bulvarı’ndan çoktan koparılmıştı.

Dahası bir yeraltı çarşısı bile yapılmıştı,

Tarihi binası camiye manzara olsun diye yıkılan İller Bankası, bir plaza binasına kiracı çıktı. Yaklaşık dört yıl boyunca, Sayıştay raporlarına da yansıyan yüksek tutarları kiralar ödedi. Nihayet 2021 yılında Banka kendi mülküne taşındı. Ama tarihi binası çoktan tarihe karışmıştı.  

Ancak bu ilk tahribat değildi. Yerel yönetimlere mali destek sunan, proje üreten çok önemli bir kurum olan İller Bankası’nın yapısı ve kimliği 2011 yılında değiştirilerek şirkete dönüştürülmüştü.

Hafıza mekânlarını yıkmak

AKP iktidarı döneminde yıpranan, tarumar edilen, aşındırılan kurumlar, değerler, yapılar, olguları listelemeye imkân yoktur belki ama hafızayı ilk sıralara koymak yerinde olur. İller Bankası’nın kısa tarihine dair bu satırları yazmamın sebebi de bugün ne yazık ki bir “aparat” gibi kullanılmak istenen çok köklü bir kurumun, nereden nereye geldiğini hatırlatma dileğidir.

Bugüne dek, finansman sağladığı herhangi bir belediyenin başkanıyla fotoğraf verdiğine pek rastlamadığımız İller Bankası yöneticilerinin, AKP’ye geçen Aydın Büyükşehir Belediye Başkanı Özlem Çerçioğlu ile fotoğraflı haberi dün İHA üzerinden servis edildi. Sabah çalışanların maaşına yüzde 23 zam yapıldığını açıklayan Çerçioğlu, öğleden sonra da İller Bankası’ndan 860 milyon TL finansman sağlandığını duyurdu. İlbank İzmir Bölge Müdürü İzzet Günal’ın imza attığı bu seremoniyle sağlanan tutar ile Aydın itfaiyesi filosuna 40 yeni araç ekleneceği duyuruldu.

Yani aşk olsun!

"Siyasetin finansmanı nedir?" diye sorulsa, nadiren bu kadar iyi bir cevap çıkar.

Ticari sırmış bu da

O İller Bankası ki, son yıllarda finansman sağladığı belediyelerin hangileri olduğunu açıklamıyor. Faaliyet Raporları’nda ilgili bölümleri çıkarıyor. Sorulduğunda “ticari sır” yanıtını verdiğini de Birgün gazetesinde Mustafa Bildircin imzasıyla okumuştuk. Bu ketumluğun temel sebebinin ise sağlanan finansmanın çok büyük bölümünün AKP ve MHP’li belediyelere gittiğini saklamak amaçlı olduğu tahmini yapılıyor.

Beş ayı aşkın bir süredir Silivri Cezaevi’nde tutuklu bulunan İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu, daha önce TV yayınında yaptığı bir açıklamada İller Bankası’ndan kendisi başkan olduktan sonra sağlanan finansmanın “sıfır” olduğunu açıklayarak şöyle demişti:

“2009-2019 arasında toplam 1 milyar 624 milyon dolar verildi kamu bankaları ve İller Bankası'ndan. Bize ne kadar verildi? Sıfır. Dünya Bankası'ndan gelen fonu bile vermediler. (…) Dünya Bankası'ndan buraya fon geldi. İstanbul nokta nokta şehirlerde kullandırılmak üzere diye. Biz bunu ısrarla talep ettik, vermediler. 2009- 2019 arasında İller Bankası'ndan İBB'ye 946 milyon 554 bin dolar verildi. Bunun 350 milyon doları bir metro hattı için. Kamu bankalarından da 677 milyon 458 bin dolar. 2009-2019 arasında toplam 1 milyar 624 milyon dolar verildi kamu bankaları ve İller Bankası'ndan. Bize ne kadar verildi? Sıfır. Dünya Bankası'ndan gelen fonu bile vermediler."

***

Bu yılki (2025) yatırım ve finansman ödeneğini 148 milyar 171 milyon TL olarak planlayan İller Bankası’nın; kuruluş ruhuna, yasasına uygun olarak kredi ve proje desteklerinde siyasi ayrım yapmamakla yükümlü olması gerekiyor.

Yok eğer diğer belediyelere sağladığı finansmanı sansürlerken; Aydın örneğinde olduğu gibi fotoğraf servis ederek ayrımcılık yapacaksa o vakit bir zahmet Stratejik Plan’ın “misyon” bölümünde yer alan; tarafsızlık, güvenilirlik, şeffaflık, etik değerlere sahiplilik gibi alt başlıkların bulunduğu “Temel Değerler” kısmını gözden geçirse, vatandaşlık hukuku adına iyi olabilir.