Münir AKTOLGA

Bu çalışmanın konusu pozitivizmin bilimsel - felsefi temelleri. Çalışma boyunca onun varlık bilimsel özünü, bilgi teorisi anlayışını-bilişsel bilimleri ele alış tarzını ortaya çıkarmaya çalışacağız. Bakın göreceksiniz, iş bu noktaya gelince bütün o idealizm, materyalizm tartışmaları, burjuva, işçi sınıfı pozitivizmleri ayrımı falan hep ortadan kaybolacaklar, tek bir zemin, bakış açısı kalacak ortada: Sınıflı toplum insanının koordinat sistemini kendi üzerine koyduğu zaman görünen „kendinde şey“in - “objektif mutlak gerçekliğin“ tablosu! Ve de tabi bu arada bir de bunun inkârı olarak modern sınıfsız toplumun-bilgi toplumunun bilgi temelinin ne olduğu çıkacak ortaya!..

Bu yazıya başlarken bir noktanın altını çizmek istiyorum! Denebilir ki, hadi pozitivizm konusunu genel olarak ele almaya, burjuva ve işçi sınıfı pozitivizmlerinin altını çizerek bu alandaki toplum mühendisliği faaliyetlerine örnekler vermeye bir diyecek yok, bunlar tamam; hatta bunlara pozitivist ulus anlayışını -ulus devlet yaratıcılığını da ilave edebiliriz, bunların hepsi, daha çok sonuçlarla ilgilenmek isteyen büyük okuyucu kitlesi için ilginç şeyler; ama işin bilimsel ve felsefi yanıyla kaç kişi ilgilenir ki; üstelik de bu yazı öyle felsefi, bilimsel makaleler yayınlayan bir dergide değil de bir internet gazetesinde yayınlanıyorsa!. Yani kısacası, denilebilir ki, senin amacın ne, niye tutupta bu kadar emek, çaba sarfediyorsun!

Birincisi şu: İbrahim Tatlıses’in benim çok hoşuma giden bir sözü var : “Urfa’da Oxford vardı da ben mi gitmedim”! Bakın ben size bu sözü aynen şöyle çevireyim: Bu türden dergiler, yayın olanakları vardı da ben mi hayır dedim! Diyeceksiniz ki, nasıl olmaz, bu alanda bir sürü yayın var piyasada! Var olmasına belki var da, bunların hepsi aynı telden çalıyorlar!. Bir yanda burjuva pozitivist bilim-felsefe anlayışına açık yayınlar, diğer yanda ise, bunun tam karşısında görünen, gene pozitivist “solcu” bilim ve felsefe dergileri! Benim yaptığım iş ise, kelimenin tam anlamıyla “oyun bozanlık”! Hem sonra bakın bunların, bu yayınların hepsi kendilerinden o kadar memnunlar, kendi felsefi-filimsel dünyalarında o kadar huzur içindeler, okurlarıyla öyle güzel bir denge-ilişki ortamı yaratmışlar ki, niye bu türden yazıları yayınlayıpta o durgun denizleri dalgalandırsınlar!

İkincisine gelince; hani hergün, her fırsatta 21.yy paradigmasından, bilgi toplumuna geçişten falan bahsedip duruyoruz ya, o halde artık birilerinin de bir şekilde bu kabuk değişiminin özünü ortaya koyması ve yavaş yavaş değişimin bilgi temelinin tartışmaya açılması gerekiyor. Kolay değil, 20.yy’ın içinden, onun her şeyi belirleyen bilgi temelinin içinden çıkıp geliyor 21.yy! Ve bu, öyle basit bir niceliksel evrim olayı falan değil! İlkel sınıfsızlığın inkârı olarak ortaya çıkan sınıflı toplumlar süreci kendi bilgi temeliyle birlikte bir bütün olarak kendi inkârını da yaratarak modern sınıfsızlığı doğuruyor!. Yani, idealizm, materyalizm, pozitivizm tartışmaları tamam, bunlara bir diyecek yok; ama bu arada artık bir de bütün bu bakış açılarının hepsinin içinde doğup geliştiği o bilgi temelinin de kökünden tartışmaya açılması gerekiyor. Benim yapmaya çalıştığım bu!

Eskiden olay daha basitti. Bütün tartışmalar, son tahlilde, sınıf mücadeleleri ortamında her ikisi de sınıflı toplum zemininin ürünü olan iki sınıfın dünyaya-evrene bakış açılarından kaynaklanırdı. Felsefi tartışmalar denilen şeyin özü bu idi. Şüphesiz bu -bu tartışmalar- gene devam ediyor; ama şimdi bunlara artık bir de, bir bütün olarak sınıflılığın inkârı olarak doğup gelen modern sınıfsızlığın bakış açısı - bilgi temeli ekleniyor!. Yani artık 21.yy’a sadece sınıflılığın kendi içindeki sınıf mücadeleleri damgasını vurmayacak; buna ek olarak bir de sınıflılıkla sınıfsızlık arasındaki mücadeleler de olacak gündemde..

Olaya bu açıdan bakınca çok şey değişiyor! Örneğin artık öyle, “bilimle uğraşmak biliminsanlarının işidir, fizikle fizikçiler uğraşır, biyoloji biyologların işidir”. dönemi bitiyor! Bu uzmanlık alanları, bu alanlarda yoğunlaşmalar gene olacak tabi; ama bütün bunların yanı sıra bir de artık “doğanın kendi bilincine varmasını” temsil eden, benim “bilinçli doğa” olarak tanımlamaya çalıştığım yeni insan tipleri de çıkıyor-çıkacak ortaya; çünkü bu süreç aynı zamanda insanın kendini inkârı sürecidir de. Yani, yok olma sürecine giren sadece sınıflı toplum, sınıflı toplum insanı falan değildir; modern sınıfsız toplumun “insanı” artık bizim bildiğimiz insanın ötesinde birşey olacak! Yarı biyolojik, yarı kompüter bir yaratığa ne kadar “insan” diyebileceğiz ki artık!. Bu açıdan, “bilim” artık sadece “biliminsanlarına” bırakılmayacak kadar önemli bir şey haline geliyor!.

Ontolojik-varlık bilimsel içerik..

Pozitivist bilim anlayışını - dünya görüşünü anlatırken metafor olarak ben hep o patates çuvalı örneğini veririm!. Çünkü, pozitivist felsefeyi-varoluş anlayışını-pozitivist bilimin nesnesi olan varlıkları bundan daha güzel hiçbir şey anlatamaz!. Herbiri “kendinde şey” - “objektif mutlak gerçeklikler” olan varlıkları buradaki patatesler temsil eder!. Adına evren denilen sahne ise, herbiri “önceden” varolan -yani varolmak için diğerlerinin varlığına muhtaç olmayan- o nesnelerin içinde yer aldığı çuvaldır!.

Peki ya evrensel oluşum, hareket, etkileşim, yani pozitivist dünyanın - evrenin akışı, o nasıl işliyor mu dediniz? İşte, onu anlatırken de benim en çok başvurduğum metafor, bir tiyatro sahnesi ile, o sahnede yer alan oyuncular örneğidir! Bütün bir evreni boş bir sahne, bu evrende yer alan nesneleri de oyuncular olarak düşünün, artık ondan sonra herşey kendiliğinden anlaşılacaktır. Belirli bir senaryoya göre, belirli ilişkiler içinde yer alan o oyuncuların hepsi de “önceden”-biribirlerinden bağımsız olarak varolan kişilerdir. Yani, onların varlıkları, “özünde” (o “öz” ne ise!) karşılıklı ilişki - etkileşme esnasında biribirlerini yaratarak ortaya çıkmaz. Önce, herbiri “kendinde şey” olarak vardır (birbirlerinden hem maddi anlamda, hem de birbirlerinin bilincinden bağımsız olma anlamında), aralarındaki ilişkiler falan bunların hepsi daha sonra gelir.

Bir de pozitivist zaman anlayışı var!

Ama bitmedi; bu tabloya bir de pozitivist zaman anlayışını ilave etmeniz gerekecektir! Hani demin o patates çuvalı, ya da evrensel bir tiyatro sahnesi örneklerini vermiştik ya, şimdi bu tabloya bir de, çuvalın, ya da sahnenin içindeki bütün o olayların ve süreçlerin akışına paralel olarak işleyen evrensel bir saati de (zaman anlayışını da) ilave ettiğinizi düşünün!. Her yerde aynı şekilde işleyen - akan bir saat-zaman kavramını düşünün!. Tabi isterseniz bunu, bütün o nesnelerin herbirine bağlı olarak çalışan, biribirleriyle akort halinde sayısız saatçikler olarak da tasavvur edebilirsiniz!..

İşte size “objektif-mutlak gerçeklik” olarak pozitivist bir evren-mekan, bu mekanda yer alan oyuncular olarak varlıklar ve de, evren denilen bu sahnenin her yerinde “objektif-ölçülebilir bir gerçeklik” olarak akıp duran bir saat-zaman anlayışı; işte, pozitivizmin dünyası - evreni budur; işte onun, herbiri prensip olarak “mutlak” anlamda “ölçülerek - bilinebilir” “kendinde şey” “objektif gerçeklik” varlıkları - nesneleri bunlardır; işte, bunlar arasındaki ilişkilerin - etkileşimlerin “zaman” içindeki akışıyla anlam kazanan “objektif - ölçülebilir” zaman anlayışının esası budur!

Bakın sayın Kara nasıl ifade etmiş bu oluşumu[1]: “..pozitivist ontoloji “olgu”yu yegane gerçeklik kategorisi olarak algılamaktadır. Buna göre, ancak gözlenebilen ve deneylenebilen şeylerin (olguların) varlığı doğrulanabilir. Bunun dışında “Hakikat” yoktur, ya da var olsa bile bilinemez. Olguların doğrudan gözlem ve analizine yönelindiği ölçüde gerçekliğin “gerçek” bir kavranışına ulaşmak mümkün olabilir. Anlaşılacağı üzere pozitivizm, ontolojisini önemli ölçüde olguların aksiyomatik varlığı esasına dayandırmaktadır. Bu nedenle pozitivizmi olguların oluşum süreci değil, niceliksel zaman içindeki dizilimleri ilgilendirir. Doğuş ve oluşum süreçlerinin gözardı edilmesi, “olgu”nun tarih dışı bir kategori olarak algılanmasına yol açmıştır.”

“Ölçülebilirliği” paradigmal düzleminin merkezi eksenlerinden biri haline getiren bir anlayışın zaman kavrayışı da, doğal olarak “ölçülebilir bir nitelik taşıyacaktır..”Pozitivizm niceliksel bir zaman anlayışına sahiptir”..Bunu, bütün varoluş fonksiyonlarının ancak zaman içinde oluşup değişerek gerçekleştiğini ifade eden (df/dt) ifadesiyle -varoluşun zamana göre türevi olarak- gösteririz (a.g.e).

Harika! Aslında burada durup hemen konuya girmemiz lazım! Klasik fizikten başlayarak, kuantum fiziğine giden yolda “gerçeklik” anlayışının nasıl değiştiğini göstermemiz lazım. Klasik fiziğin makroskobik cisimler için geçerli olan “fiili”- mekanik dünyasından kuantum fiziğinin dünyasına girince evrene, onun, maddi gerçekliğine ilişkin tablonun da nasıl değiştiğini ortaya koymamız lazım. Objektif gerçeklik ve potansiyel gerçeklik kavramlarının kuantum fiziği alanında ne anlama geldiklerini ele almamız lazım. Bir elektronun belirli bir kuantum seviyesinde iken “zamana bağlı olmayan” “potansiyel gerçekliğiyle” onun iki kuantum seviyesi arasındaki gidiş gelişler esnasında ortaya çıkan izafi objektif gerçekliği arasındaki ilişkiyi göstermemiz lazım. Ama biraz daha sabır diyorum. Önce pozitivist bilgi teorisini -epistemoloji- ya da pozitivist bilgi üretme bilimini de kısaca bir gözden geçirelim..

Epistemolojik (bilgi teorisi) içerik:

Gene somut bir örnekten yola çıkalım isterseniz: Bir biliminsanını düşünün, elinde ölçme aletleriyle belirli bir elektron üzerinde işlem yaparak onu bilmeye - ona ait bilgileri çıkarmaya çalışıyor.

Pozitivist varlık bilimine göre buradaki bilme nesnesi olan o elektron da herşeyden önce o biliminsanından bağımsız (hem onun bilincinden, hem de, elindeki ölçme aletleriyle birlikte maddi anlamda onun kendisinden bağımsız) “kendinde şey”-“objektif mutlak” bir gerçekliktir. Bu nedenle, elinde ölçü aletleriyle elektron hakkında bilgi edinmeye çalışan o biliminsanı daha o ölçme - bilme işlemine başlamadan önce “objektif-mutlak” gerçeklikler olarak varolan bilgileri elde etmeye çalışmaktadır. Pozitivist epistomolojinin - bilgi üretme biliminin üzerinde yükseldiği temeli mi soruyordunuz, alın işte size o temel - zemin budur! Herbiri “kendinde şey” “objektif mutlak gerçeklikler” olarak varolan varlıklar ve bunlara ait olan bilme işlemi yapan özneden bağımsız “objektif-mutlak” bilgiler!..

Ne oldu, “ama bu bakış açısı, bu zemin, materyalist felsefenin de üzerinde yükseldiği zemindir” mi diyorsunuz! Elbette öyledir; ama biraz daha sabredin, daha sonra sıra onun ikiz kardeşi olan idealizmin dünyasına da gelecek, onun da şifrelerini çözeceğiz!

Sayın Kara, pozitivist epistemoloji konusunda da şunları söylüyor: “Pozitivizmin önerdiği bilgi kuramsal çerçeve, pozitivist ontolojinin doğal bir uzantısı olarak kabul edilebilir. “Olgu”yu, varlığı doğrulanabilir yegane gerçeklik kategorisi olarak gören pozitivizm, bilgi evrenini de ona ait bilgiyle sınırlamıştır. Pozitivizm açısından duyum ve deneye konu olan gerçeklik dışında bir gerçeklik ya yoktur, ya da bilinebilir değildir. Her iki seçenek de, pratikte aynı sonucu;olgusal olmayan bilginin inkarı sonucunu doğurmuştur. Dolayısıyla, pozitivistlere göre, olmayan, ya da bilinemeyen bir gerçekliğin sahih bilgisi de söz konusu olamazdı. Olgusal olmayan gerçekliğe karşı takınılan bu inkârcı ya da agnostik tavır, hem metafizik hem de potansiyel gerçekliğin ve ona ilişkin bilgilerin, bilimsel analiz alanı dışına sürülmesi neticesini doğurmuştur. Böylece bilimsel etkinlik, duyum, deney ve gözleme konu gerçekliğin incelenmesi ile sınırlanmış olmaktadır. Özetle, pozitivizm açısından bilim, bilinebilir olanı inceler ve bilinebilir olmak yalnız olgulara has bir özelliktir. Bu önermelerin mantıksal sonucu şöyle ifade edilebilir: Pozitivist bilim, olguların bilimidir.

Pozitivizm, -tüm ladini ve anti metafiziksel içeriğine rağmen- paradoksal biçimde “dinselleşmiş bir bilim” anlayışı ortaya çıkarmıştır. Her soruyu cevaplayacağına, her düğümü çözeceğine ve en doğruyu söyleyeceğine inanılan yegane yol gösterici bir bilim olsa olsa bir “bilim dini” olabilirdi. (Nitekim A.Comte’un nihai önerisi de bundan başka birşey değildir) Bu şekilde kavranılan bir bilim, olguları kavrama ve açıklama aracı bir ürün olmaktan çıkıp, kendisinden medet umulan, kişilik kazanmış bir varlık halini alır. Açıktır ki burada bilim, insansal bir etkinlik ve bilgi kategorisi olarak değil, iradi bir işlev yüklenerek kimliklendirilmiş bir ontolojik kategori olarak algılanmaktadır ki bu, başlangıçtaki bilgi ve bilim varsayımlarıyla açıkça çelişmektedir. Dahası, bilime yüklenilen -en yukarda nitelikleri tasvir edilen- işlev, metafiziksel bir işlevdir. Oysa bilgisel ve ontolojik kategorilerin metafizik bir içerik ve işlev taşımadığı varsayımı, pozitivizmin merkezi tezidir. Örneklersek;bilimin üstlendiği varsayılan en doğruyu söyleme, her güçlüğü yenme ve yol gösterme (irşad) işlevi, anlamla bitişik amaçsallıktan bağımsız değildir. Zira “yol”un hangi “gaye”ye doğru “niçin” gösterildiği, anlamsal ve amaçsal parametrelere (“hikmet”e) bağlı bir sorundur. Oysa pozitivizmin anlambilimsel alanında “hikmet” kavramına yer yoktur. Pozitivist semantiğin “niçin” sorusu karşısındaki konumu, bilmediği bir komutla karşılaşmış programlanmış bir bilgisayarın konumundan farksızdır. Komutu anlamsız bulur, cevap vermez, ya da hata verir.Nitekim pozitivizmin, hayatın temel “niçin”leri karşısındaki cevapları, örneklemedeki bilgisayarınkinden farklı olmamıştır. Söz konusu “niçin”leri cevaplayacak bir derinlik kazanmak için pozitivizmin bir “kendi kendini inkar” süreci yaşaması gerekmektedir”.

Pozitivist bilgi kuramı, olguların nesnel olarak kavranılabilirliği tezine dayanır ve bu tez özne-nesne ayrımı, öznenin nesneyi objektif (nesnel) bir şekilde gözleyebileceği argümanlarıyla gerçeklendirilmeye çalışılır. İlkin, öznenin nesneden ayrı ve bağımsız olduğu varsayımı yapılır.(Bu varsayım bazen kanıtlanmaya çalışılan bir hipotez olarak da karşımıza çıkabilir) Özne, duyum, deney ve gözleme dayanarak nesneyi kavrayacaktır. Gözleme-kavrama-açıklama çabasını nesnel kılabilmek için, insanı da içine alan olay, olgu ve süreçler, nesnel bir alan ya da nesnelleştirilmiş bir alan olarak kabul edilirler. Kişinin (öznenin) gözleme sürecinin -dolayısıyla gözlem sonucunun- değer yargıları ve ideolojik yönelimlerden etkilenme düzeyi, ya hiç dikkate alınmaz, ya da önemsiz bulunup ihmal edilir. Pozitivist bilim, işte bu varsayımlar altında, söz konusu süreçlerden geçerek üretilen “bilimsel bilgi”nin nesnel (değer yargılarından bağımsız, kişiye göre değişmeyen) bir karakter taşıdığı iddiasındadır.”[2]

Alıntıyı biraz uzun tuttum, ama gerçekten değer. Bu konudaki düşüncelerimiz yazarla tam olarak örtüşüyor..

İşin özüne gelinde: Pozitivist epistemoloji - bilgi üretme bilimi aslında son derece ilkeldir! Ortada bir “bilme nesnesi”, bir de, “bilen” olarak ondan “bağımsız” bir özne vardır. Burada önemli olan, bu iki instanzın birbirlerinden “bağımsız” olarak varolan “kendinde şey”- “objektif-mutlak” gerçeklikler olmalarıdır. Bu nedenle, öznenin -bilenin- yaptığı, aslında, bilme nesnesine ait olarak bilme işleminden önce de varolan o objektif-mutlak bilgileri oradan çekip çıkarabilmek oluyor!.

Dikkat ederseniz buradaki “üretme” kavramı aslıda biraz fazla kaçıyor. Çünkü, gerçekte öyle kollektif bir faaliyetle üretilen bir şey -bir sentez falan- yok ortada!. Bilme işleminden önce de varolan bilgileri bulundukları yerden çekip çıkarmak var! Pozitivizmin üretim olayından anladığı bununla sınırlı! Onun, “insanın doğayı keşfetme” faaliyetinden anladığı da budur aslında. “Gerçekte doğada zaten var olan” o bilgileri bulup çıkarmaya dayanıyor işin özü. “Ha”, der pozitivist biliminsanları, “bu iş, yani bu bilgileri elde etme işi bir süreç işidir, bilimin teknolojinin gelişmesine bağlıdır. Belirli bir anda elimizdeki ölçme aletleri falan yeterli değilse bilme süreci de bununla sınırlı olacaktır”; “aslında o bilgiler her zaman bilme nesnesiyle birlikte orada, bizden ve bizim bilincimizden bağımsız unsurlar olarak durdukları halde onları hemen oradan çekip çıkaramamamızın nedeni bizimle- ölçü aletlerimizin gelişme süreciyle ilgili bir sorundur”. “Bütün mesele, ölçü aletlerimizin -bilimsel gelişme sürecinin- eksiklikleriyle ilgilidir. Zamanla, daha çok bilgi elde edebilir hale geldikçe, daha hassas aletler geliştirdikçe bilgilerimiz de gelişecektir!. Pozitivist bilgi üretimi biliminin özü esası budur.

Sakın sıkılıpta okumayı bırakmayın (!) yazı biraz daha ilerledikçe göreceksiniz daha da zevkli hale gelecek. Hem sonra unutmayın ki, şu an ele aldığımız konu son derece önemlidir. Hatta daha da ileri giderek şunu bile söyleyebilirim size, bütün o günlük hayatınızın akışı içinde bazan rasgele tartıştığınız birçok konunun esasa ilişkin çözümü bile bu tartışmanın sonuçlarıyla ilişkilidir!. Yani sakın, boşuna vakit kaybettiğiniz kanısına kapılmayın! Biraz sonra fizikle, kuantum teorisiyle falan karşılaşınca da sakın, “ben bunlardan ne anlarım” falan diye düşünerek umutsuzluğa kapılmayın!. Tam tersine, bu iş öyle bir iştir ki, bazan o koca koca profösörlerin bile anlayamadığı şeyleri şimdiye kadar fizikle hiç ilişkisi olmayan basit bir insan bile anlayabilir!.. Bütün mesele o virüste yatıyor!. Eğer o pozitivizm virüsü girmişse beyninize o zaman profösör de olsanız fayda etmiyor!.. Devam!..

BİLGİNİN EVRİMİ

Önce, bütün bilişsel bilimlerin esasını teşkil eden bilişsel bilgi üretme sürecinden yola çıkalım:

Bilmek etkileşmekle gerçekleşiyor!. Örneğin, bir elektrona veya, başka herhangi bir nesneye ilişkin bilgilerimizin kaynağı, insanın söz konusu nesne ile olan etkileşmesidir. Eğer bilme - ölçme nesnesi bir elektronsa, önce, elimizdeki bilme - ölçme aletleriyle, bilmek istediğimiz nesne olarak bu elektronu etkiliyoruz. Elektron söz konusu olunca, bu etki-etkileşme, belirli bir cevap almak için gerekli olan soruyu temsil eden bir foton aracılığıyla yapılıyor tabi!. Fotonun ne olduğunu biliyorsunuz her halde; bildiğimiz ışık “foton” adı verilen, her biri bir dalga ve tanecik özelliğine sahip parçacıklardan -bunlara kuantum deniyor- oluşuyor. Foton gidiyor, o elektrona çarpıyor, sonra da, tıpkı mesaj taşıyan bir mektup gibi geri gelerek ölçü aletlerimiz tarafından yakalanıyor. Zarf açılıpta mektupta yazılanların şifresi çözülünce de söz konusu bilme nesnesi olan o elektron hakkında gerekli olan informasyonlar elde edilmiş oluyor. Birinci adım bu; ama bitmedi! Bu informasyonları alan-buna “girdi” deniyor-gözlemci bunları beyninde daha önceden üretilerek kayıt altına alınmış bulunan bilgilerle değerlendirerek “işliyor” (ki, bu özünde aynen bir fabrikada olduğu gibi nöronal düzeyde bir üretim faaliyetidir). Sonuç, yani ürün-ki buna da “çıktı” deniyor: Elektrona ilişkin üretilen bilgi-bilgilerdir..Dikkat edin, burada söz konusu bilme nesnesi “elektron” olduğu için “sonuç, yani ürün elektrona ilişkin bilgi-bilgiler” dedik; ama aslında bu bilgi-bilgiler hiçbir zaman “kendinde şey”-“objektif mutlak gerçeklik” bir elektrona ait bilgi-bilgiler olmuyor; bunlar, etkileşme-ölçme, bilme işlemi başladığı andan itibaren oluşan elektron-gözlemci sistemi içinde izafi-objektif gerçeklik olarak varolan o elektrona ait bilgiler oluyor; bu noktanın altını çizmeyi unutmayalım!.Bitti! Bütün bu çalışmanın özeti bu işte, herşey bu kadar basit olay aslında!.

Bu noktada, pozitivist felsefe- bilgi teorisi -epistemoloji- ne diyor hemen onu da birlikte ele alırsak olay-konu daha iyi anlaşılır diye düşünüyorum. “Hayır” diyorlar pozitivist bilimciler-“bilimadamları”, “gözlemcinin elde ettiği o informasyonlar, ondan- gözlemciden- bağımsız bir şekilde varolan “kendinde şey” nesneye -elektrona- ait olduklarından, bunlar, bilme işlemini gerçekleştiren kişiden-hem maddi anlamda, hem de onun bilincinden bağımsız olmaları anlamında-bağımsız olarak varolan objektif bilgilerdir. Gözlemci, sadece, her bakımdan kendisinden “bağımsız” olarak varolan bu bilgileri ölçme -bilme- işlemiyle nesneden çekip çıkarmış oluyor”!..

Şimdi, pozitivist epistemolojiyi bir yana bırakarak (buna “bilgi üretme teorisi” demiyorum artık, çünkü bu bir üretim faaliyeti değil, “zaten varolan bilgileri “çıkarma” faaliyetidir!) bilişsel bilime - bilişsel bilgi üretme sürecine dönüyoruz:

Dikkat ederseniz burada artık pozitivizmin o “gözlemciden bağımsız” (sadece onun bilincinden değil, ölçü aletleriyle birlikte maddi olarak da ondan bağımsız), “objektif-mutlak gerçekliğine” yer yoktur artık! “Kendinde şey” bir bilme nesnesine ait “gözlemciden bağımsız” “objektif bilgilere yer yoktur? Peki nereye gitti dersiniz bütün o pozitivist “bilimsel” hikâyeler? Ben size söyleyeyim; bunların hepsi tarih oldu artık! Artık ne öyle pozitivist bilimin tanımladığı anlamda “kendinde şey” bilme-ölçme nesneleri vardır ortada, ne de bu türden nesnelere ait bütünüyle gözlemciden bağımsız objektif mutlak bilgiler! Peki nasıl geldik bu noktaya?

Aslında bilişsel bilimlerden de önce, daha kuantum teorisinin ortaya çıktığı zaman tarih olmuştu bütün bunlar; ama...

Ama’sını daha sonraya bırakarak şimdi önce, bilgi dağarcığımızın dünden bugüne nasıl geliştiğini bir görelim, ve bakalım nerelerden geçerek nasıl gelmişiz bu noktaya!

Daha öncesine gitmiyoruz. Konumuz açısından Newton’dan başlamak yetiyor bize. Çünkü, modern çağa özgü biçimiyle pozitivizmin ortaya çıkışıyla aynı dönemin ürünü o da (Newton’un temellerini attığı klasik fizik- bilim de).

Newton fiziğiyle pozitivizmin ontolojik - yani varlıkbilimsel açıdan zihin yapıları aynıdır. Epistemolojik -bilgi teorisi- açısından da bir fark yoktur aralarında. Ama tabi bunlardan birincisi, yani Newton fiziği -klasik fizik- pratik faydalarından dolayı, sınırları günlük hayatımızca belirlenen makroskobik geçerlilik alanı içinde halâ belirli bir kullanım değerini muhafaza ediyor. Üstelikte, o dönemde -bugün bile halâ- doğa bilimlerindeki bütün diğer gelişmelere de damgasını vuran bir bilim alanı olarak.

Diğeri, yani pozitivist dünya görüşü ise, doğa bilimlerindeki gelişmelere dayanarak ortaya çıkan doğayı değiştirmeye yönelik mühendislik faaliyetlerini örnek alarak, mekanik bir analojiyle buradan toplum için de sonuçlar çıkarmaya çalışan felsefi bir akım. Bütün diğer doğal sistemler gibi toplumu da “kendinde şey”- “objektif mutlak gerçeklik” bir varlık olarak düşünerek, toplumsal yasalar aracılığıyla toplumsal düzeyde de mühendislik faaliyetinin mümkün olabileceğini ileri süren bir dünya görüşü. Açıkça görüldüğü gibi, bu açıdan bakınca sadece bir bilim felsefesi olmakla kalmıyor pozitivizm, aynı zamanda bir ideoloji-toplumsal düzeyde toplumu değiştirici-düzenleyici bir mühendislik faaliyeti rolüne de soyunuyor. Daha başka bir deyişle, o dönemde ortaya çıkan-ve halâ varlıklarını sürdüren- bütün ideolojik akımların çıkış noktası evrensel felsefi bir zemin oluyor!.. Bu dönemde yer alan bütün o idealizm, materyalizm tartışmaları falan aslında bir pozitivizm tartışmasının etrafında dönüyor!..Varoluşu, değiştirilmesi mümkün olmayan tanrısal bir “idee” ile açıklamaya çalışan feodalizmin karşısında burjuvazi adına “devrimci”-“düzenleyici” bir ideolojik akım olarak ortaya çıkan pozitivist dünya görüşü, bir süre sonra, sınıf mücadelesi pratiği içinde rollerin değişmesine paralel olarak statükoyu koruma görevini üstlenen burjuvazinin karşısında “değiştirici” toplum mühendisliği faaliyetini üstlenen sınıfın- işçi sınıfının elinde bir silah haline geliyor!.

21.yy da bilgi toplumuna-modern sınıfsız topluma doğru evrilen süreç pozitivist felsefenin de bitişini-tükenişini temsil ediyor aslında; ama isterseniz, önce yeni olanın eskinin içinde nasıl geliştiğini ortaya koyarak devam edelim..

DEVAMI YARIN

KLASİK FİZİĞİN TEMELLERİ

Newton’un Birinci Hareket Yasası: “Eğer bir cismin üzerine herhangi bir kuvvet etkide bulunmuyorsa cismin hızı değişmez, yani cisim pozitif ya da negatif anlamda ivmelenmez. Burada önemli olan cismin üzerine etkide bulunan net kuvvettir. Cismi bir çok kuvvetler etkileyebilir, ama bunların toplamı önemlidir. Eğer toplam kuvvet sıfırsa, cisim mevcut hareketini, konumunu değiştirmez.”[3]

[1]Pozitivizm ve Postmodernizm”, 2001, Ahmet Kara, Vadi Yayınları, s.13

[2]a.g.e, s.20

[3] Dikkat edin, buradaki “nesne-cisim” ve onu etkileyen “dış kuvvet-kuvvetler”, bunlar hep biribirlerinden bağımsız olarak varolan “objektif-mutlak gerçekliklerdir”..Yani daima, “kendinde şey” bir “nesnenin” ondan bağımsız olarak varolan, gene “kendinde şey” başka nesnelerle-bunlara bağlı kuvvetlerle etkileşmesidir sözkonusu olan..

Yorum Yap

Yorum yazarak yorumunuzla ilgili doğrudan veya dolaylı tüm sorumluluğu tek başınıza üstleniyorsunuz. Yazılan yorumlardan Marmara Yerel Haber (marmarayerelhaber.com) hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.