Milli Savunma Bakanlığı (MSB) bütçesi, vekillerin çoğunluğunun suya sabuna dokunmayan tartışmaları sonrası 13 aralık tarihinde Meclis Genel Kurulu’ndan geçti. MSB bütçesi 2011 yılına göre yüzde 7.4’lük artış gösterdi. Ama halen savunmaya ayrılan bütçe dışı kaynakların ne kadar olduğunu vekiller, dolayısıyla da kamuoyu bilmediği için ilan edilen rakamlar gerçek durumu yansıtmıyor. Savunmaya ayrılan bütçe dışı kaynaklar dahil Sayıştay’ın, askerî harcamalara yönelik yapacağı denetim henüz başlamadı. Ancak, askerî harcamalara ilişkin Sayıştay denetimi sonuçlarının, TSK baskısıyla kamuoyu ile sınırlı bir biçimde paylaşılacağı yolundaki haberler, savunma harcamaları üzerindeki gizlilik perdesinin pek kalkmayacağının işaretlerini veriyor. Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün (TI) ekim ayında yayımlanan “Ulusal Savunma Bütçelerinin Şeffaflığı,” başlıklı raporunda, dikkat çekici bir biçimde Türkiye’nin NATO ile paylaştığı bilgileri bile kendi kamuoyu ile paylaşmadığına işaret ediliyor. Vekillerin de, askerî harcamalar konusunda sınırlı bilgiye ulaşabildiklerine dikkat çeken TI raporu, 59 yıllık NATO üyesi Türkiye’nin, orta düzeyde şeffaflık kategorisine bile ulaşamadığını gösteriyor. TI, savunmaya harcanan tüm kaynakların bütçe içinde gösterilmiyor olması nedeniyle Türkiye’nin, savunmaya ayırdığı kaynaklarının tahrif edilmiş biçimde daha düşük düzeyde bir tahmin yapılmasına yol açtığını vurguluyor.

Savunma ve güvenliğe yüzde 11.1

Halen Meclis’te görüşülmekte olan 2012 mali yılı bütçe tasarısına göre, ülkenin güvenlik ve asayişinden sorumlu olan kurum ve bakanlıklara aktarılan kaynak yaklaşık 39 milyar TL’lik düzeyiyle, bütçenin yüzde 11.1’ini oluşturuyor. 2012 yılı bütçesinde en fazla ödeneğin ayrıldığı bakanlıklardan biri olan MSB’nin bütçesi, yüzde 7.4 artışla 2012’de 18,2 milyar TL oldu. MSB bütçesi toplam bütçe ödeneğinin yüzde 5.2’sini oluşturdu. Bu oran, 2011 yılında yüzde 5.4 idi.

MSB bütçesinin, 2012 yılı hedeflerine göre gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) içerisindeki payı yüzde 1,3. Bu oranın, gizli tutulan savunmaya ayrılan kaynakları içermediğini yeniden hatırlatalım.

Diğer yandan, Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) bütçesi 2011 yılına göre yüzde 14.8 artışla 39 milyar 169 milyon TL olurken genel bütçe içindeki payı yüzde 11.2’ye ulaştı. MEB bütçesinin GSYH içindeki payı

2012 yılında %2,75 olarak öngörüldü. 2012 bütçesinde Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı bütçesi yüzde 30.4 artışla 19 milyon 123 bin TL düzeyinde gerçekleşirken, Emniyet Genel Müdürlüğü’nün ödeneği yüzde 14.6 artışla 12,1 milyar TL’ye çıkarıldı. Emniyet Genel Müdürlüğü’nun bütçe içindeki payı yüzde 3.5 oldu.

Jandarma Genel Komutanlığı’nın (JGK) ödeneği yüzde 7.6 artışla 4,9 milyar TL olurken, İçişleri Bakanlığı’nın ödeneği yüzde 14.8 artışla 2,5 milyar TL düzeyinde öngörüldü. Jandarmanın toplam bütçe ödeneği içindeki payı yüzde 1.4, İçişleri Bakanlığı’nın binde 7 olarak gerçekleşti. Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın (SGK) bütçesi yüzde 18.9 artışla 375,9 milyon TL oldu. Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı (MİT) bütçesi, yüzde 12.8 artışla 750,9 milyon TL düzeyinde gerçekleşirken, Milli Güvenlik Kurulu Sekreterliği yüzde 5.4 artışla 14,3 milyon TL’ye yükseldi. Sağlık Bakanlığı’nın ödeneği ise 2012 yılında yüzde 16.7 oranında gerileyerek 14,3 milyar TL oldu.
 

Gizlenen kalemler

Bilgi Üniversitesi’nin Kasım 2011 tarihli araştırmasında, MSB (Genelkurmay Başkanlığı ve kuvvet komutanlıklarının harcamalarını kapsıyor), (JGK), ve Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) fonu verilerine Maliye Bakanlığı internet sitesi üzerinden kolayca ulaşabilmesine rağmen, Türkiye’de askerî harcamaların izlenmesinde birçok güçlükle karşılaşıldığı belirtilerek, şu saptama yapılıyor; “Verilerin büyük ölçüde ulaşılabilir olmasına rağmen SSM fonu, Makine Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK), köy korucularına yönelik harcamalar, örtülü ödenekten yapılan harcamalar, askerî amaçlı alınan dış krediler ve askerî ARGE harcamalarının bütün ayrıntılarına ve uzun dönemli gelişme ve öngürülerine ulaşmak mümkün olmamaktadır.”

Bilgi Üniversitesi, TSK’dan emekli olan asker ve sivil personelin emeklilik maaşlarının gizli tutulduğuna, çeşitli kanunlarda yer alan muafiyetlerden dolayı da askerî kurumların vergi ödemediklerine dikkat çekiyor. Askerî harcamaların incelenmesinde bilgi eksikliği olan bir diğer kurum ise 2009 yılında Türk Savunma Sanayi’nin cirosunun yüzde 42’sini oluşturan iştiraklerinden (16’ya yakın askeri firma) gelir elde eden Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı’nın (TSKGV) asker projelere aktardığı kaynaklar.

MSB için 2,5 sayfa ödenek cetveli

Araştırmada, “Bazı verilerin ulaşılabilir olması bunların şeffaf olduğu anlamına gelmiyor,” denerek, savunma alanında şeffaflığın nasıl engellendiği üzerine bir diğer carpıcı örnek veriliyor; örneğin, emniyet, 28 sayfalık bütçe ödeneği sunarken Milli Savunma Bakanlığı ve Jandarma, sırasıyla 2,5 ve 2 sayfa bütçe ödeneği sunuyor.

Aynı araştırmada, “Ne yazik ki, milletvekillerinin askerî harcamalar konusunda yeterli bilgiye sahip olduklarını söylemek zordur,” deniyor.
 

Zambiya ve Uganda’nın gerisinde

Dünya çapında yolsuzlukla mücadele amaçlı Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün (TI), Ekim 2011 tarihli savunma bütçelerindeki şeffaflığı konu aldığı raporunda, askerî harcamada şeffaflık kategorisinde Türkiye, düşük ve orta arası kategoride yer alıyor. Diğer bir deyişle, 59 yıllık NATO üyesi Türkiye, askerî bütçede şeffaflık kategorisinde orta düzeyde şeffaflığa dahi ulaşamamış. Bu kategorideki ülke sayısı 21 ve aralarında Türkiye’nin yanı sıra Afganistan, Bulgaristan, Hindistan, Rwanda, Tanzanya ve Vietnam gibi ülkeler de yer alıyor. TI’ye göre, Türkiye, savunma bütçesinde şeffaflık kategorisinde, Nepal, Sri Lanka, Uganda ve Zambiya’nın da gerisinde. Ancak, Türkiye’nin gerisinde kaldığı ülkeler sıralamasında NATO üyesi İtalya’nın da bulunduğunu belirtmek gerekiyor.

Türkiye’nin de içinde bulunduğu düşük ve orta arası kategorideki ülkelerde; kaydedeğer ölçüde bütçe dışı ve denetlenmeyen savunmaya ayrılan kaynaklar da bulunuyor.