Münir AKTOLGA
"Başkanlık Sistemi" meselesini tartışırken dikkate alınması gereken en önemli nokta budur bence; merkeziyetçilikle bilgi üretme süreci arasındaki ters orantılı ilişkidir... Yoksa, işin özüne girmeden havanda su döver dururuz!..
Örneğin, bir Silikon Vadisi neden Rusya’da veya Çin’de değil de Amerika’dadır!? Bunda Amerikan sisteminin hiç mi etkisi yok? Bakın, Rusya’da da, Çin’de de, hatta bütün o Ortaasya Cumhuriyetlerinde falan da „Başkanlık Sistemi“ var, ama bunların hiçbirisi Amerika’da olduğu gibi çok kültürlülüğe dayanan demokratik adem-i merkeziyetçi bir sistem değil... Sadece Amerika’daki sistem kuvvetler ayrılığına ve yerelden yönetime dayanan bir Başkanlık Sistemi (şimdi bana tutupta, „o zaman onlar da niye Trump gibi birini başkan seçtiler demeyin sakın, bu ayrı bir konu!!). Bizim ihtiyacımız olan da işte tam böyle bir sistemdir... Ama, atalarımızdan bize miras kalan Osmanlı-Tanzimat- artığı MERKEZİYETÇİLİK anlayışı yakamızı bırakmıyor! Bu yüzden, bir türlü „patinaj yapmaktan“ kurtularak 21.yy’a, küreselleşme sürecine özgü bilgi üreten bir toplum haline gelemiyoruz…
Bu konuda yoğunlaşmanız için size iki önerim var:
Birincisi, linkini verdigim benim daha önceki çalışmayı okuyun! Özellikle 209. sayfadan itibaren bu konu ele alınıyor (http://www.aktolga.de/t5.pdf , aslında vaktiniz olsa da hepsini okusanız diyeceğim ama!..)
İkincisi ise, son zamanlarda okuduğum en iyi kitap, mutlaka bulun ve özellikle 183. sayfadan itibaren onu da okuyun! ("Kısa Avrupa Tarihi", John Hirst, Say Yay. 2012)
Peki neden merkeziyetçi toplum yapısı muhafaza edilerek bilgi üreten modern bir toplum haline gelinemez?..
Yukarda bahsettiğim çalışmalarda bu konu uzun uzun anlatılıyor; ama işin özü şudur:
Bilgi üretimi, üretici güçlerin-sivil toplumun- gelişmesiyle ilgilidir. Her durumda, varolan sistemin içinde, yeni bilgiler üreterek gelişmeye çalışan sivil toplum güçleri, gelişmenin belirli bir aşamasında, eski sistemin üretilen yeni bilgiler sayesinde oluşan yeni ilişkilere uygun olarak yeniden yapılandırılması talebiyle ortaya çıkarlar. İşte, devletle sivil toplumun ve bilgi üretimi sürecinin karşı karşıya geldiği etkileşme noktası tam burasıdır.
Devlet, mevcut dengeyi-düzeni muhafaza etmekle görevli bir örgüt olduğu için, o, en fazla, temsil ettiği düzeni, ilişkileri bozmayacak şekilde (tam tersine, onları tahkim edecek şekilde) devletçi bir gelişmeden (devlet için bilgi üretiminden) yana olur…
Bizdeki „Milli Eğitim Bakanlığı“ nedir sanıyorsunuz! Hiçbir Avrupa ülkesinde böyle birşey yoktur! „Eğitim Bakanlığı“ denir o kadar. En başa koyduğunuz o „Milli“ kavramı bütün bir Eğitim Sistemini etkileyen, merkeziyetçi devletin kontrolü dışında yeni bilgiler üretilmesinin önünü kesen bir engeldir. Bunun „milli“, ya da „gayrı milli“ olmayla falan alakası yoktur! Biginin millisi, gayrı millisi olur mu!? Ama, Osmanlı artığı merkeziyetçi devlet anlayışına bunu kabul ettiremezsiniz!.. Çünkü, bu türden devletçi bir paradigmada birey ancak, „Tanrının yeryüzündeki gölgesi olan devlet“ varsa varolabilir! Hadi bakalım, başında böyle bir cendere varken, daha da kötüsü, beynin bu türden bir ideolojiyle programlanmış vaziyetteyken otur da sen bilgi üret! Halkımız „benim oğlum bina okur, döner döner gene okur“ diye boşuna söylememiştir. Daha „Milli Eğitim“ den bahsettiğin an-„İslami“ de desen değişmiyor!!- eğitim olayı insanları devlete ait robotlar olarak programlama anlamından geliyor!..
Devletin temsil ettiği toplumsal ilişkilerle somutlaşan düzen, mevcut toplumsal bilginin kayıt altına alındığı bir yapı olduğu için, özgür birey ve sivil toplum tarafından devletin kontrolü dışında üretilecek bilgiler, daha sonra ortaya çıkacak yeniden yapılanma taleplerine zemin teşkil edecektir. Bilgi üretimi, yeni üretim tekniklerinin ve bunlara bağlı yeni insan ilişkilerinin ortaya çıkması anlamına geleceği için, bunları temsilen eskinin içinde ortaya çıkan sivil toplum potansiyeli, bir süre sonra eski devlet yapısı karşısında değişim talebinin öznesi haline gelir…
Daha başlangıçtan itibaren (Cermenler’in Roma’yı altederek Avrupa’yı şekillendirmeye başlamalarından itibaren) bütün Avrupa’da „Batı uygarlığı“ diye bir oluşumun ortaya çıkmasının altında yatan gerçek budur; bilgi üretimi ve sivil toplumun ortaya çıkışı sürecini engelleyecek güçlü merkeziyetçi bir devlet yapılanmasının ortaya çıkmamasıdır… Bütün antika Doğu devletlerinde, sivil toplumun, bilgi üretimi sürecinin-dolayısıyla da toplumsal gelişmenin önündeki başlıca engel hep bu güçlü merkeziyetçi devlet yapısı olagelmiştir...
Bizde, Osmanlı’dan bu yana, devletten bağımsız bir sivil toplumun ortaya çıkmasını engelleyen başlıca faktör de gene işte bu merkeziyetçi Devlet yapısıdır. Çünkü Devlet bu türden bir sivil toplumu kendisine rakip olarak görmektedir. Devletin istediği, kendisine bağlı, kendisine biad eden kullardan oluşan pasif-geleneksel- bir toplumsal yapı olduğu için, orada hiçbir zaman sivil toplum ve bilim gelişemez. Neyin üretileceğine karar veren bir merkezi yapı hiçbir zaman özgür iradeye yer bırakmaz…
Şöyle formüle edelim:
Sivil toplumDevletten bağımsız özgür insan yapısı
Bilgi üretimi
Bilgi üreten yeni insanlar arasındaki ilişkilere göre mevcut yapının yeniden düzenlenmesi
Mevcut merkeziyetçi yapının bu gelişmenin önündeki başlıca engel oluşu…
Osmanlı’dan bu yana tarihsel-toplumsal gelişme sürecimiz içinde sivil toplumun yeri…
Önce, yukarıda linkini verdiğim benim çalışmadan Osmanlı sistemine ilişkin bir bölümü okuyalım:
“İlk kuruluş dönemlerinde, yani devletin henüz daha „Aşiret Devleti“ konumunu yitirmediği dönemlerde, sistemin elementlerini birarada tutan ilişki, halâ kan ilişkisidir! Yaşamı devam ettirmeyle karışık bir fetihçilik ve ganimet elde etme hırsıyla bozulmuş da olsa, herkesin işine geldiği için, halâ varmış kabul edilerek ayakta tutulan, gerçek anlamını kaybetmiş, kendine özgü bir kan ilişkisidir bu! Askeri şef, sistemin merkezini elinde tutan güçtür. Ama bu dönemde çevreyi merkeze bağlayan bağlar halâ “gönüllülük” esasına dayalı olduğu için, çıkar birliğiyle “gönüllülük” ilişkisi arasındaki fark pek ayırdedilmez!. „Askeri Demokrasi“ denilen ilişki biçiminin özü budur. Yani, yönetenle yönetilen aynı hedefe kilitlendikleri için-her ikisi de fetihçilik yoluyla testilerini doldurmakla meşgul oldukları için- bunların kendi aralarında fazla bir sorun yaşanmaz! Bu yüzden de, eski kan ilişkisi halâ devam ediyormuş gibi görünür! Bunun böyle olmadığını her iki taraf da bilir aslında, ama kimse umursamaz bunu! Önemli olan işlerin iyi gitmesi, akan suyun herkesin testisini dolduruyor olmasıdır!
Ama daha sonraları, fetihçilik iflâs edipte devlet “Devlet” olarak ortaya çıkmaya başlayınca işler değişir! O „demokrasi“ sözcüğü kaybolur artık ortadan! Merkeze çöreklenmiş, üretim sürecinden kopuk eski fetihçi güç sistemi zorla birarada tutan asalak bir sınıf-Devlet sınıfı- haline gelmiştir artık!. Sistem, üretim faaliyeti içinde aşağıdan yukarıya doğru kendi kendini üreterek var olan bir sistem olmadığından, onun ayakta kalabilmesi için, merkezi elinde tutan bu gücün sürekli enerji sarfetmesi gerekecektir. Peki, üretimden gelmeyince nereden gelecektir bu enerji? İşte bu noktada sistem, tıpkı kendi kendini sokarak intihara yönelen o akrep gibi kendi içine döner! Eski kutsal Devletin fetihçi Devlet Sınıfı bir sülük haline dönüşüp halkın sırtına yapışarak onun kanıyla ayakta kalmaya çalışır. Ama o halâ, “ben olmazsam siz de olmazsınız” diyerek, onlardan sadakat beklemekte, Devletin kurtulması-yaşaması için bütün bunların zorunlu olduğunu söylemekte, üstelik de halâ kendisini dinleyen “Devletine sadık kullar” bulabilmektedir!.. Çünkü bilinç denilen şey üretim faaliyeti içinde oluşur ve daima geriden gelir. Sistem, üretim esasına dayanmayınca bilinç de kendini üretemez!..
Böyle bir sistem kendi içinde bir sivil toplumun oluşmasına olanak tanır mı hiç!?... İşte bunun içindir ki, 1800’lere varıldığında, “sağcı-solcu” bütün “Batıcıların” “ilerici” olarak bildiği Padişah II.Mahmut, gayrımüslim mahalli liderlere hiç dokunmazken (çünkü gayrı müslimler Devlet sınıfı için yönetim kademesinde rakip değildi, Müslüman olmadan Devlet sınıfına dahil olunamazdı) “Sened-i İttifak’a” imza koyan-koymayan-bütün Müslüman mahalli liderleri keser, yok eder!.. Müslüman sivil toplum potansiyeli daha doğmadan ana karnında yok edilmektedir!.. Nitekim, bu yüzdendir ki, daha sonra o gayrımüslim mahalli liderlerin herbiri kendine özgü birer milliyetçi burjuva devrimcisi haline gelirlerken, Devlet, yaşamı devam ettirebilmenin yolunu sivil toplumda arayacağı yerde, bunu kendine bağlı kullarının yaratacağı asalak Devletçi bir sistemde arayacaktır...”
İşte, 1950 bu yüzden bir devrimdir bizde... Çünkü, Osmanlı-Türkiye tarihinde ilk kez aşağıdan yukarıya bir sivil toplum hareketi su yüzüne çıkmaktadır... Onun da sonunun ne olduğunu biliyoruz!..
Bizim tarihimiz, aslında hep Devletle sivil toplum potansiyelleri arasındaki mücadelelerin tarihi olmuştur... Evet, bazan, 1950 de, 1965’te, hatta 2002’de olduğu gibi güya üste de çıkar sivil toplum! Ama bu süreç her seferinde Devletin galip gelmesiyle sona erer! Çünkü, bizde Devlet aşağıdan yukarıya gelişen bir örgüt olmadığı için- adeta tepede asılı durduğun için- onu “ele geçiren”-eğer olayın bilincine varmamışsa- hemen onun tarafından ele geçiriliverir! İbn-i Haldun’un bütün ayrıntılarıyla anlattığı fethederken fethedilmek olayıdır bu!.. Her seferinde Devlet der ki, “tamam kardeşim, al beni, ye beni... daha ne istiyorsun, şimdiye kadar başkaları kullandı biraz da sen kullan”!.. Buna kandığın an işte herşeyin bittiği sivil toplumun iğdiş edildiği andır!..
Şimdi, bu iş-sivil toplumun ortaya çıkışı olayı- Batı’da-Avrupa’da nasıl olmuş bunu görmek için- birkaç paragraf da John Hirst’ten:
“Çin uygarlığı uzun bir dönem boyunca Avrupa uygarlığından daha ileriydi. Avrupa Çin’den dolaylı veya dolaysız olarak baskı, kağıt yapımı, pusula, barut gibi şeyleri aldı. Ama yine de, istikrarlı ekonomik büyüme ve sonra da Sanayi Devrimi ilk olarak Avrupa’da meydana geldi. Temsili hükümet, bireysel haklar ve çağdaşlığın diğer ayırıcı özellikleri hep Avrupa’da ortaya çıktı. Avrupa’nın özelliği ne idi”?
“Batı Avrupa’da Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra bir daha bütün toprakların kontrolünü elinde bulunduran tek bir iktidar olmadı. Çin’de Mançular’ın, Hindistan’da Babürler’in ve Ortadoğu’da Osmanlılar’ın yaptığı gibi, eğer Roma’yı da tek bir güç fethetseydi neler olabileceğini düşünün! Roma’yı fethedenler birbirleriyle rekabet eden çeşitli Cermen kabileleriydi... Bunların oturmuş bir devleti yönetecek tecrübeleri yoktu ve Romalılar’ın vergi toplama sistemini devam ettiremezlerdi. Vergi toplayamayan devletler...”
“İşte, Avrupa tarihini büyük ölçüde bu belirleyici -adem-i merkeziyetçi-nitelik yazmıştır. Yönetimlerin halk üzerinde çok az hükmü vardı; halkın bağlılığını talep etmek için çok mücadele etmeleri ve çalışmaları gerekiyordu. Güçlerini arttırmaları karşılığında iyi yönetim sunmak zorundaydılar... Asya ve Ortadoğu’daki birçok imparatorluk ve krallığın yaptığı gibi vergi ve baç toplama sistemini işletemiyorlardı...”
Şimdi tekrar yukarda linkini verdiğim benim çalışmaya dönüyoruz:
“Başlangıç dönemlerinde, Cermenlerle Osmanlılar arasında köken açısından bir fark olmadığını, her ikisinin de, mülkiyeti Tanrıda-kralda-sultanda kalmak kaydıyla, toprağın tasarruf yetkisini dağıtarak sistemi örgütlemeye çalıştıklarını söylemiştik. Bu durumda daha sonra nasıl oluyor da bu “tasarruf yetkisi” Avrupa Kıta’sında önce feodal, sonra da kapitalist özel mülkiyet haline dönüşürken, Osmanlı’da buna izin verilmiyor, neden?
Osmanlı-İslam etkileşmesiyle, Cermenler-Roma-Hıristiyanlık etkileşmeleri arasında çok büyük farklılıklar bulunuyor. İlkinden başlayalım:
Herşeyden önce şu gerçeğin altını çizmemiz gerekiyor: Müslümanlık, Hıristiyanlık gibi sadece bir “din” değildir! O, aynı zamanda, kentten çıkma yukarı barbarlığın kahramanlık çağının devlet kurma ideolojisidir de. Yani Müslümanlık, bir yanıyla, sınıflı topluma geçişte, yeni “duruma” ilişkin, yeni bir denge-düzen yaratma bilgisi-çabası olarak, bir “din”ken, diğer yanıyla da, “devlet” haline gelmenin-devletleşmenin ideolojik silahıdır; cihan ticaret yollarını “kafirlerden” temizleme “zorunluluğuyla” karşı karşıya oluşun “cihanşumul”-evrensel ideolojisidir. Devlete ait, “devletçi” bir idoloji olmayla, “din” olma özelliği içiçedir Müslümanlıkta.
Hıristiyanlık ise, herşeyden önce, Roma işgali altındaki topraklarda doğar. Bir kahramanlık çağı ideolojisi olmayıp, politik olarak, sadece bir direniş, hatta pasif direniş stratejisidir. Onun siyasi yönü bu kadar. Bunun dışında bir din o. Bir ilahi denge hali bilgi sistemi.
Bir diğer önemli nokta da, Roma’nın Hıristiyanlığı kabu etmeden çok önceleri kentten çıkma bir sınıflı toplum (köleci bir toplum) olması. Bu şunun için önemli. Roma, daha sonra, başka çaresi kalmadığı için kabul ediyor Hıristiyanlığı. Öyle ki, Hıristiyanlık “devlet dini” olduktan sonra, bir yandan toplumun içinde devletten ayrı bir kurum olarak (kilise) örgütlenirken, diğer yandan da, devletin eski köleci örgüt yapısı olduğu gibi kalıyor. Yani, Roma-Hıristiyanlık etkileşmesinin sonunda, sistemin içinde ikili bir yapı ve güç merkezleri oluşuyor. Sonra, Roma devleti Cermenlerle boğuşurken, Hıristiyanlık, kuzu postuna bürünmüş kurt örneği, usul usul Cermenler’in boynuna medeniyet yularını geçirmekle uğraştığı için, Roma yenik düşerek Cermenler Roma’yı fethedince Kilise bundan hiç zarar görmüyor. Hatta bu zaferden kendine pay bile çıkarıyor! Ve Cermenler de bunu kabul ediyorlar. Çünkü birincisi, zaten Kilise’nin etki alanı içinde bulunmaktadırlar, ikincisi de, Kilise’ye ihtiyaçları vardır. Kentten çıkma bir medeniyet tecrübeleri olmadığı için, başka türlü yerleşik bir düzen kurarak hükmedemezlerdi Roma topraklarında. Böylece, daha işin başında, Kilise, muzaffer Cermen kralının yanı sıra ikinci bir güç odağı olarak çıkar tarihsel devrimden. Cermen devletleşmesi, gücün, iktidarın daha işin başında bölünmüş olduğu böyle bir ortamda gerçekleşir. Kilise’nin ayrı bir kurum olarak varlığı, Ortaçağ Avrupasında oluşacak bütün toplum biçimlerinin toplumsal DNA’sına girer.
Avrupa’da feodalizmin doğuşu...
Bu durum (yani Cermen devletleşme sürecinde toprakların-mülkün “Tanrı adına” bir değil, iki “sahibi”nin bulunması-biri Kral, diğeri de Kilise- durumu), Cermen-Roma-Kilise etkileşmesinin sentezi olarak yeni bir toplum biçiminin-feodalizmin- ortaya çıkmasının en önemli nedenidir. Devlet kurma noktasında bulunan Cermen Kralı, daha işin başında, bütün mal ve mülküyle Kilise’yi özerk bir kurum olarak tanımak zorundaydı. “Mülk Allahın mıydı”? O zaman Kilise Kral’dan daha yakındı Allaha! Ve eğer “öbür dünyayı” Kilise temsil edecekse, Kral’a da “bu dünya” kalıyordu! Bu sonuç, ortaya çıkan yeni toplum biçiminin toplumsal DNA larında kayıt altına alınıyordu..
İşte, Kral’la Kilise’nin, “bu dünyayla” “öbür dünyanın”, devletle dinin bu içiçe, ama çelişkili birliği-durumudur ki (sistemin bilgi temelindeki bu ikiliktir ki), bütün bir Ortaçağ’ın üzerinde yükseldiği temel budur. Yapı, sisteme ait bilginin objektif gerçeklik haline gelmesi olduğundan, sistem bu temel üzerinde kurulur-gelişir. Aynen bir çocuğun oluşumu gibidir bu. Çocuğun DNA larındaki bilgidir ki, onun daha sonra oluşacak bütün yapısal özelliklerinin de temeli bu olacaktır.
Merkezi Krallığın, kendi içinde özerk bir kurum olan Kiliseyle birlikte doğması, sistemin yapısal bir özelliği olarak, bundan sonraki bütün gelişmelere de damgasını vurur. Önce, Kralla Kilise arasındaki çekişmelerden yararlanarak feodal beyler de kendi özerkliklerini kabul ettirirler. Krala karşı Kiliseyle, Kiliseye karşı da Kralla işbirliği yaparak bir denge politikası oluşturup kendi tüzel kişiliklerini kabul ettirirler (bu bilgi toplumsal DNA larla kayıt altına alınır). Daha sonra, Kentlerin kurulmasından sonra, onlar da (Kentler de) aynı yolu izleyecekler ve onlar da kendi tüzel kişiliklerine bu yolla kavuşacaklardır. Avrupada “sivil toplum” geleneğini yaratan tarihsel-yapısal özellik budur. (Şerif Mardin’in „ikinci yapılar“ adını verdiği otonom sivil toplum örgütlenmelerinin üzerinde yükseldiği temel budur...)
Osmanlı’nın İslamiyetle ilişkisi ise bambaşkadır. Bunu gene Şerif Mardin’den dinleyelim:
“İslam ümmeti, İslam’ın başlangıç devirlerinde Peygamberin etrafında toplanan bir Müminler Cemaati olarak teşekkül etti. Bu Cemaat, Hıristiyan inançlarının etrafında odaklanan cemaatlerin aksine, siyaseti “ikincil” bir faaliyet alanı olarak değerlendirip, siyaset alanına sırt çevirmemiştir. Aksine, cemaatin günlük kaygılarında politika önemli bir yer tutuyordu”.
Neden Hıristiyanlık “siyaseti” ikincil bir sorun olarak görüyordu? Hıristiyanlığın Roma işgali altındaki topraklarda doğduğunu unutmayalım. Bu koşullar altında, direkt siyaset yapılamazdı. “Bütün insanların Tanrı önünde kardeş olduklarını” söylemek ve bunun için mücadele etmek yeterliydi. Yani “siyasetin” görevini din üstlenmişti. Ne demekti “bütün insanların kardeşliği”? Bu işin ucu Roma işgaline-egemenliğine dokunmuyor muydu! “Siyaset”in ta kendisiydi bu aslında! Ama Hristiyanlık açıktan bir “siyaset” olarak sahneye çıkmadı, sadece “din” dendi adına ve din’le siyaset de böylece ayrılmış oldu! İşte, Hıristiyanlık tarihinde, “din”in “siyasetten” ayrı olarak, devlet karşısında “öbür dünyayı” temsilen yer alışının özü budur! Roma-Kilise etkileşmesinde de aynı oluşum söz konusudur. Kilise hep, var olan bir güç merkeziyle, devletle birlikte, ama ondan ayrı olarak var olmak durumunda kalmıştır. İslamiyet’in gelişme çizgisi ise apayrıdır”...
Evet, tarihsel arka planı gördükten sonra şimdi tekrar günümüze, “başkanlık sistemi” tartışmalarına dönüyoruz...
Bazıları diyorlar ki, hep sizin hatanız!.. “1950’yi bir devrim olarak görüp Menderes’i desteklediniz, aynı şekilde Demirel’i onun devamı olarak görerek onu da aynı yere oturttunuz, sonra Özal’ı ve ennihayet de Erdoğan’ı, bunların temsil ettikleri hareketleri, “yetmez ama evet” diyerek de olsa, burjuva devrimci bir sivil toplum hareketi olarak görerek desteklediniz; işte varılan sonuç” diyorlar!.. Bu çok devrimci “solcu” arkadaşlara verilecek cevap şöyle olabilirdi:
Ne yapmalıydık yani, “1950 bir karşı devrim hareketidir” diyerek, sizler gibi 27 Mayıs Darbesini “asker sivil aydın zümrenin ilerici” bir hareketi olarak mı ele almalıydık!? Bir 8-9 Mart cuntasının, bir 12 Mart Muhtırası’nın kime karşı verildiğini görmezlikten gelerek 1973 Mart’ında, “bir yanda gecici faşist Demirel ve Filipin tipi demokrasiyi temsil eden parlamenter sistem, bunun karşısında ise 27 Mayıs devrimci geleneğinin temsilcisi General Gürler, biz devrimciler olarak tabii ki Gürler’i destekliyoruz” diyerek, tercihimizi 12 Mart Darbecilerinden yana mı koysaydık!.. Bir yanda, 12 Eylül 1980’in darbeci Evren’i, öte yanda ise, içe kapalı bir ülke olan Türkiye’yi dışa açan büyük devrimci Özal varken ne yapmalıydık, Özal’a karşı oluşturulan cephede mi yer almalıydık?.. Ve Erdoğan... “Yetmez ama evet” diyerek onun tarafında değil de, “Balyoz’uyla”, “Ergenekon’uyla”, “15 Temmuz’uyla”, bitmek tükenmek bilmeyen “paralel Devlet” provokasyonlarıyla cuntacıların safında mı yer almalıydık?..
Eğer bir Menderes, Demirel, Özal ve sonra da Erdoğan, bunlar “Devleti ele geçirmenin” verdiği rehavetle daha sonra yollarından saptılarsa bunun kabahati kimdedir? Siz tutuyorsunuz suçlu diye sadece onları (ve belirli bir noktaya kadar onları destekleyen demokratları) göstererek bu arada asıl suçlu olan o antika Devleti gözlerden saklamaya çalışıyorsunuz... Ne de olsa bu insanlar son tahlilde burjuva; ve burjuvazi ne kadar devrimci olabilirse o kadar devrimciler. Daha fazla ne bekliyoruz ki! Peki bu arada işçi sınıfı nerede, o ne yaptı; işçi sınıfını temsil ettiğini söyleyen “sol” nerede, kimin yanında durdu?.. Biraz da bunları konuşalım isterseniz!..
O Demirel ki, 1965’te Başbakanlık koltuğuna oturduğu an bir de bakıyor karşısında Menderes’in boğazına ipin geçirildiği tablo durmakta!.. Yetmedi, bizler de yıllarca “Amerikancı, Morison Süleyman” diye yuhaladık adamı; ama sonra bir de baktık ki, Demirel’e karşı tezgahlanan bütün o cuntaların içinde Amerika da var!.. Kısacası, bu ülke tarihinde ne zaman sivil toplum harekete geçerek aşağıdan yukarıya doğru bir hamle gerçekleştirmişse, karşısında her dönemde Osmanlı artığı antika Devletin bir provokasyonunu bulmuştur... Bugün bir Erdoğan’ın da reaksiyoner-rövanşist bir psikoloji içine girmesinde gene aynı Devletçi anlayışın rolü yok mudur dersiniz!.. Adama yapılmadık şey kalmadı; kendisine, ailesine karşı küfür dahil her türlü provokasyon denendi, yalan mı? O da şimdi ideolojinin korunmacı duvarlarının arkasına gizlenerek reaksiyoner bir duruşa geçip size benzedi! Sizin bütün derdiniz onun da sizinle aynı dilden konuşmaya başlaması, öyle değil mi!?.. Ben ne sizinkini, ne de onun sizlere karşı geliştirdiği üslubu benimsiyorum, ama gerçek bu...
Bu ülkede “ilericilik”de, “devrimcilik”de hep “Tanrının yeryüzündeki gölgesi” olan bir Devlet’in gölgesine sığınılarak yapıldı. Darbeciliğin envai çeşidi-“sağı da solu da”- hep aynı Devletin tezgahı oldu. Bu durumda, butün bu süreçlerin kurbanları şimdi tutup kendisini “Tanrının yeryüzündeki gölgesi” olarak kabul ettiren Devlete karşı kendi liderlerine ilahi güç atfederek (onu neredeyse mesih mertebesine çıkararak) karşı koymaya çalışıyorlarsa burada kabahat kimdedir, suçlu olan sadece bu insanlar mıdır?..
Ben diyorum ki, eski sistemin içinde kalarak Devletin tarafında yapılan devrimcilik de, Devletleşen bir sivil toplum hareketinin peşine takılarak yapılan reaksiyoner devrimcilik de çıkar yol değildir... Biz, darbecilere karşı Demirel’iyle, Erdoğan’ıyla Anadolunun sivil toplum güçlerini destekler, onların yanında yer alırken bizi suçlayanlar, şimdi bir bakıyoruz ikiye ayrılmışlar! Bir kısmı gene aynı eski Devletçi devrim şarkılarını söylerken, diğerleri de o zaman bizim haklı olarak durduğumuz yerde durarak gene bizi suçlamaya kalkıyorlar! Ne zaman ki Demirel, Özal ve Erdoğan Devletleştirildi ve mücadele mevcut sistemin içine sıkıştırılan reaksiyoner bir mücadele halini aldı, bazıları hemen mal bulmuş Mağribi gibi bunun üzerine atlayarak yeni tipten bir “solculuğun” temsilcileri haline geliverdiler...
Biliyorum, bu kadar sözden sonra diyeceksiniz ki, “peki o zaman sen Referandumda evet mi yoksa hayır mı diyeceksin”?..
Hadi “evet” denildi ne olacak? Böylesine merkeziyetçi bir anayasayla Türkiye’nin 21.yy’ da yol alması mümkün müdür? Hadi yol almakta bir yana, şu haliyle bile ülkeyi yönetmek mümkün müdür?.. Ne olacak, II.Abdülhamid dönemine geri dönülemeyeceğine göre, bu gerçek anlaşılınca sonunda fabrika ayarlarına geri dönülecek!..
Hadi “hayır” denildi diyelim, ne fark edecek? Ülkeyi daha iyi yönetecek bir muhalefet mi var ortada? Her iki taraf da kendine göre bir restorasyon peşinde! Yeniden o eski Kemalist paradigmaya mı geri döneceğiz? Bu kafa yapısıyla 21.yy Türkiye’sini yönetmek mümkün müdür?.. Siz hiç “muhalefet”ten demokratik bir anayasa önerisi geldiğini gördünüz mü? Herkesi zorla Türk saymanın ötesinde vatandaşlık konusunu çözüme bağlayacak bir öneri işittiniz mi, anadilde eğitim konusunda en küçük bir sinyal geldiğini gördünüz mü, yerelden yönetimlerin güçlendirilmesi konusunda bir talep olduğuna şahit oldunuz mu, eğitim sorunu söz konusu olduğu zaman “Kemalist nesiller yetiştirmenin” ötesine geçildiğini duydunuz mu?.. E, ne kaldı o zaman geriye!!..
Diyeceksiniz ki, ne yapalım eldeki malzeme bu!..
Şunu unutmayın, insanlar ve toplumlar yaşayarak yollarını buluyorlar. Genellikle, neyin mümkün olmadığını görmeden mümkün olan keşfetmek zor oluyor!.. Merak etmeyin, süreçlerin olağanüstü hızlandığı 21.yy dünyasında “tarihsel bir uzlaşmaya” dayanan çok kültürlü yeni bir Türkiye’yi yaratmak fazla vakit almayacak. Yüzdük yüzdük şurda kuyruğuna geldik!..
Benim düşüncelerim, her iki “tarafın” da gölgesine sığındığı Osmanlı artığı Devlet yapısından kaynaklanan dalgalı bir denizdeki o deniz fenerine, böyle bir ortamda yol almaya çalışan teknedeki o pusulaya benziyor!.. Yani ben, ne o dalgayım, ne de işi gücü bırakarak o dalgalarla boğuşmak suretiyle kendine kimlik üretmeye çalışan!!.. Eğer birgün ihtiyaç duyarsanız size yol gösterecek olan gene o deniz feneri olacaktır!..
İsterseniz, o kayalara çarparak parçalanmamak için nasıl bir yol izlemek gerektiğinin bir kere daha altını çizelim!
1-21.yy küreselleşme gerçeklerine uygun olarak yerelden yönetime ağırlık veren, kuvvetler ayrılığını temel alan yeni bir anayasa...
2-Eğitim olayının, merkezin koordinasyonu dahilinde yerel yönetimlere bırakıldığı, bu arada herkesin anadilde eğitim hakkına kavuştuğu bir anayasa... (Ayrıca, linkini verdiğim şu çalışmanın bütün üniversitelerde, öğretmen okullarında ders kitabı olarak okutulmasını da öneriyorum!.. Öyle sadece “müfredat” değiştirmeyle falan olmaz bu iş; öğrenme ve öğretme olayını kavramış insanlara ihtiyaç var...)http://www.aktolga.de/z4.pdf
3-Herkesi “Türk” olmaya mecbur kılan bir anayasa değil, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığını esas alan bir anayasa...
Benim tercihim ve durduğum yer budur. İnanıyorum ki, eğer birgün o deniz fenerine bakarak ilerleme ihtiyacı duyacak olursanız ben işte tam o varacağınız yerde sizleri bekler olacağım!..
Gerçekten de sözün bittiği yerdeyiz! Çünkü gerisi kuvvetler dengesiyle ilgili birşey ve şu an ben orada yokum, sizlere kolay gelsin!..
Yazarlar
-
Zeki ALPTEKİNÜretici Güçlerin Gelişiminin Motorlarından Biri Olarak Toplumsal-Sınıfsal Mücadeleler 9.08.2025 Tüm Yazıları
-
Akif BEKİHakan Fidan'ın diploması 9.08.2025 Tüm Yazıları
-
Mustafa KaraalioğluGeri dönülmez çözümde son düzlük... 9.08.2025 Tüm Yazıları
-
Ali BAYRAMOĞLUSiyaset CHP’siz, CHP siyasetsiz olmaz 9.08.2025 Tüm Yazıları
-
İbrahim KirasHükümet yalanladı konu kapandı 9.08.2025 Tüm Yazıları
-
Mesut YEĞENSüreç Olmasaydı 9.08.2025 Tüm Yazıları
-
Yıldıray OĞURMehmet Ali Sebük’ü neden kimse hatırlamıyor? 9.08.2025 Tüm Yazıları
-
Fehmi KORUAnayasa engeli olduğu halde yeniden seçilmek isteyen başkan ne yapar? 8.08.2025 Tüm Yazıları
-
Mehmet OcaktanAK Parti kendini nasıl bu hallere düşürdü… 8.08.2025 Tüm Yazıları
-
Figen ÇalıkuşuÇeteler çağı ve muhteşem çöküş… 8.08.2025 Tüm Yazıları
-
Taha AkyolTefessüh… 8.08.2025 Tüm Yazıları
-
Murat SevinçKürt sorunu, komisyon ve Marx… 8.08.2025 Tüm Yazıları
-
Mehmet ALTANBasın Tarihi: “İmralı’da Bir Mahkûm” 7.08.2025 Tüm Yazıları
-
İsmet Berkanİktidar ülkeyi yönetebiliyor mu ki? Tek kişi ne kadar yönetebilirse o kadar işte… 7.08.2025 Tüm Yazıları
-
Cemile BayraktarŞeffaf, açık ve çoğulcu 7.08.2025 Tüm Yazıları
-
Mehmet Y. YılmazAYM kararı yargıyı bağlayacak mı? 7.08.2025 Tüm Yazıları
-
Nevzat CİNGİRTUtanmazlığın ve Çürümüşlüğün Belgesi: Sahte Diploma Skandalı 7.08.2025 Tüm Yazıları
-
Ümit KARDAŞAdemimerkeziyet: Dikey güçler ayrılığı ya da paylaşımı 7.08.2025 Tüm Yazıları
-
Tanıl BoraÇağdaş Türkiye 7.08.2025 Tüm Yazıları
-
Gökçer TahincioğluKalorifer kazanından rektör danışmanlığına ve öğretim görevliliğine uzanan yol: Sahte diplomaya ne g 7.08.2025 Tüm Yazıları
-
Ali BULAÇİsa’nın takipçilerine sığınan Muhammed’in takipçileri 7.08.2025 Tüm Yazıları
-
Eser KARAKAŞMeslek liseleri tartışmaları (1) 6.08.2025 Tüm Yazıları
-
Murat BELGEKaş yaparken göz çıkarmak 6.08.2025 Tüm Yazıları
-
Çiğdem TOKERİki öncü şirkete nasıl sızıldı: Denetimsizliğin çürüttüğü devlet 6.08.2025 Tüm Yazıları
-
Ümit Akçay2025’in kalanı nasıl geçecek? 6.08.2025 Tüm Yazıları
-
Bahadır ÖZGÜR‘Dijital devlet’ işgali: Girilmedik kurum yok! 6.08.2025 Tüm Yazıları
-
Erol KATIRCIOĞLUDemokratlar, ümmetçiler, ırkçılar 6.08.2025 Tüm Yazıları
-
Doğu ErgilBüyük Aldatmaca: Popülizmin (Halkçılığın) Yolsuzluk Ve Eşitsizlik Konusundaki Yalanları 6.08.2025 Tüm Yazıları
-
Mümtazer TÜRKÖNESiyasî kimlikler panayırı kapandı 5.08.2025 Tüm Yazıları
-
Vahap COŞKUNKalemşörler ve Çubuk Ustaları da Silah Bıraksın! 5.08.2025 Tüm Yazıları
-
Hakan TAHMAZTerörsüz Türkiye hedefi: Hukukun ve siyasetin rolü 5.08.2025 Tüm Yazıları
-
Mahfi EgilmezEkonomiyi düzeltmekle iş bitmez 5.08.2025 Tüm Yazıları
-
Akdoğan ÖzkanBatı artık Kiev’de Zalujni’yi görmek istiyor gibi 4.08.2025 Tüm Yazıları
-
Mehmet TIRAŞKUVVETLER AYRILIĞI YOK İSE… 4.08.2025 Tüm Yazıları
-
Mehmet Ali ALÇINKAYABarış ve Demokratik Toplum Çağrısı; Hasta Tutsaklar 4.08.2025 Tüm Yazıları
-
İbrahim KahveciÇürüme! 4.08.2025 Tüm Yazıları
-
Bekir AĞIRDIRGüvensizliğin gölgesinde siyaset: Geçen yıla kıyasla korku düzeyimiz yükseldi, peki neden? 4.08.2025 Tüm Yazıları
-
Fehim TAŞTEKİNMisak-ı Suriye! 4.08.2025 Tüm Yazıları
-
Gökhan BACIKBatı, Türkiye, ulus-devlet: Vazgeçmenin fırsatları ve riskleri 3.08.2025 Tüm Yazıları
-
Abdurrahman DilipakPartiler ve toplum nereye gidiyor? 3.08.2025 Tüm Yazıları
-
Mehmet TEZKANErdoğan’ın korktuğu başına geldi 3.08.2025 Tüm Yazıları
-
Elif ÇAKIRKomisyon hayırlara vesile olsun inşallah… 2.08.2025 Tüm Yazıları
-
Mücahit BİLİCİHıristiyanlıktaki “kurtuluş” fikrinin İslamda yeri olabilir mi? 1.08.2025 Tüm Yazıları
-
Alper GÖRMÜŞZora girmiş bir anlatı: “ABD emperyalizminin değişmez stratejik hedefi bağımsız Kürt devleti” 1.08.2025 Tüm Yazıları
-
Berat ÖZİPEKEzberler bozulurken mağduriyetler de son bulmalı 1.08.2025 Tüm Yazıları
-
Cafer SolgunSuyun akışı ya da meramı barış olmak 1.08.2025 Tüm Yazıları
-
Hakan AKSAYAzerbaycan ile Rusya arasında savaş çıkar mı? 1.08.2025 Tüm Yazıları
-
Akın ÖZÇERSüreç ya da Çözüm Komisyonu 1.08.2025 Tüm Yazıları
-
Mehmet AKAYAnkara, CHP, Çözüm Süreci ve Şam Arasındaki Tıkanıklık: 29.07.2025 Tüm Yazıları
-
Umur TALUKötülük durur durur, seni de vurur! 29.07.2025 Tüm Yazıları
-
İlker DEMİRKÜRT ULUSAL BİRLİK KONFERANSI 28.07.2025 Tüm Yazıları
-
Abdullah KıranYeni süreç ve Suriye denklemi 27.07.2025 Tüm Yazıları
-
Ahmet TAŞGETİRENBeyaz Toroslu savcı olayına iktidar nasıl bakıyor? 27.07.2025 Tüm Yazıları
-
Mensur AkgünSuriye’de istikrarı sağlamak mümkün mü? 27.07.2025 Tüm Yazıları
-
İlhami IŞIKİktidarın soğuk matematiği 23.07.2025 Tüm Yazıları
-
Kemal CANTartışmayı kazanmaktan önce becermek gerek 21.07.2025 Tüm Yazıları
-
Sedat KAYABeşiktaş düzene karşı çıktı: Sessiz devrimin adı olacak 19.07.2025 Tüm Yazıları
-
Ali TürerULUSAL KİMLİK DAVASI 18.07.2025 Tüm Yazıları
-
Hasan Bülent KAHRAMANTaşıyıcı koalisyonlar ve ormanın içindeki CHP 17.07.2025 Tüm Yazıları
-
Taner AKÇAMAcaba Kürt sorununun önündeki engel “Atatürk miti” mi? 14.07.2025 Tüm Yazıları
-
DOĞAN ÖZGÜDENKürt ulusunun kavgasında bir sosyalist lider 13.07.2025 Tüm Yazıları
-
KEMAL GÖKTAŞDemirtaş’a Kobane mahkumiyeti: Gerekçedeki “10 kusurlu hareket” 28.06.2025 Tüm Yazıları
-
Cihan AKTAŞTahran bir kez daha bombalanırken 23.06.2025 Tüm Yazıları
-
Cansu ÇamlıbelCHP Grup Başkanvekili Gökhan Günaydın: CHP anayasa değişikliği masasına oturmayacak, öyle bir komisy 18.06.2025 Tüm Yazıları
-
Aydın SelcenDemokrasiye giderken cumhuriyetten olmak 17.06.2025 Tüm Yazıları
-
Hikmet MUTİAsoyşeytit Pres ' den Cemşit K.nın canlı PKK kongre izlenimleri... 13.05.2025 Tüm Yazıları
-
Metin Karabaşoğlu‘Türkiye Müslümanları’ kimler oluyor? 11.05.2025 Tüm Yazıları
-
Ahmet ÖZTÜRKÇetin Uygur bir kitaba sığar mı? 10.05.2025 Tüm Yazıları
-
Baskın ORANRahip Brunson ve öğrenci Rümeysa 25.04.2025 Tüm Yazıları
-
Sezin ÖNEYKopukluk ve “Anadolu Kırılması” 25.04.2025 Tüm Yazıları
-
Yüksel TAŞKINİktidar milli iradeyi “tapulu arazisi” sandığı için büyük bir bedel ödeyecek 22.04.2025 Tüm Yazıları
-
Ayhan ONGUNDEMOKRATİK EĞİTİM MÜCADELESİNE ADANMIŞ YAŞAMLAR 21.04.2025 Tüm Yazıları
-
Nuray MERTVeda ediyorum 15.04.2025 Tüm Yazıları
-
Gülçin AVŞARŞizofrenik yurttaşlık 14.04.2025 Tüm Yazıları
-
Hasan CEMALTerörsüz Türkiye! İyi güzel, peki ya demokratik Türkiye?.. 14.04.2025 Tüm Yazıları
-
Pelin CENGİZTrump’ın yeni vergileri diye yazılır, ‘post modern merkantilizm’ diye okunur 7.04.2025 Tüm Yazıları
-
Mehveş EVİNBoykot ve sokaklar neden bu kadar korkutuyor? 2.04.2025 Tüm Yazıları
-
Cennet USLUİktidar neden umduğunu bulamadı? 2.04.2025 Tüm Yazıları
-
Hayko BAĞDATSokaklarda yükselen ses 28.03.2025 Tüm Yazıları
-
Selva Demiralpİmamoğlu krizi ve ekonomik yansımaları 20.03.2025 Tüm Yazıları
-
Halil BERKTAYPKK ve Türk solcuları (4) “Dağlarında gerilla var memleketimin” 16.03.2025 Tüm Yazıları
-
Selami GÜREL“Adı belirsiz” süreç hızlı ilerliyor 16.03.2025 Tüm Yazıları
-
Etyen MAHÇUPYANKürt ‘açılımı’nın nedeni Suriye değil, Türkiye! 15.03.2025 Tüm Yazıları
-
Haluk YurtseverKaosta 'hegemonya' arayışı 11.03.2025 Tüm Yazıları
-
Arzu YILMAZHodri Meydan 10.03.2025 Tüm Yazıları
-
Berrin SönmezCumhur İttifakı'nın ‘muhalefeti dönüştürme görevi…’ 28.02.2025 Tüm Yazıları
-
Doğan AKINAhmet Sever: Eşsiz, kırgın, yalnız… 26.02.2025 Tüm Yazıları
-
Aydın ÜnalParti ve iktidar 25.02.2025 Tüm Yazıları
-
Murat YETKİNCHP’ye açılan soruşturmaların ortak hedefi Ekrem İmamoğlu 12.02.2025 Tüm Yazıları
-
Ümit KIVANÇİç duvarlar 10.02.2025 Tüm Yazıları
-
Ahmet İNSELOtoriter Nasyonal-Kapitalizmin Yeni Eşiği: II. Trump Devri 5.02.2025 Tüm Yazıları
-
İhsan DAĞIİmamoğlu nasıl kurtulur? 1.02.2025 Tüm Yazıları
-
Şeyhmus DİKEN“Mesele”yi hayatın içinden çözmek 26.01.2025 Tüm Yazıları
-
Mehmet Ata UÇUMDEVLET VE KÜRTLER SORUN DEĞİL KONU! 26.01.2025 Tüm Yazıları
-
Kemal ÖZTÜRKKürt meselesindeki psikolojik bariyerler 17.01.2025 Tüm Yazıları
-
Seyfettin GürselEkonomik büyümede iyimser olunabilir mi? 13.01.2025 Tüm Yazıları
-
Münir AKTOLGABATI’DAN FARKLI BİR ÖRNEK OLARAK TÜRKİYE’DE VE ARAP ÜLKELERİNDE DEVRİMCİ DÖNÜŞÜM DİYALEKTİĞİ... 16.12.2024 Tüm Yazıları
-
Necati KURBÜYÜK TÖS BOYKOTU 15.12.2024 Tüm Yazıları
-
Hakan AlbayrakDevrim 10.12.2024 Tüm Yazıları
-
Cenk DoğanÜRETİCİLERE İLK OLARAK KOOPERATİF LAZIM 4.12.2024 Tüm Yazıları
-
Cevat KORKMAZFiller ve Çimen... 22.11.2024 Tüm Yazıları
-
Tuncer KÖSEOĞLUTamirhanelere giden toplar… 4.11.2024 Tüm Yazıları
-
Ayşe HÜRDevletin Muhteşem Örgütlenmesi: 6-7 Eylül 1955 Pogromu 9.09.2024 Tüm Yazıları
-
Ferhat KENTEL“Maarif” marifetiyle yeni “makbul vatandaş” kurma çabaları 26.07.2024 Tüm Yazıları
-
Banu Güven“Bozkurt” Almanya’da sahaya indi 4.07.2024 Tüm Yazıları
-
İBRAHİM Ö. KABOĞLUDevlet ve yürütme kaç başlı? 27.06.2024 Tüm Yazıları
-
Gürbüz ÖZALTINLICHP’nin normalleşme politikası Erdoğan’a mı yarar? 21.06.2024 Tüm Yazıları
-
Oya BAYDARBir yazamama yazısı 14.06.2024 Tüm Yazıları
-
Bayram ZİLANAK Parti’de değişim gecikiyor mu? 4.06.2024 Tüm Yazıları
-
Soli ÖzelBetül Tanbay'ın gözünden "Gezi"nin tarihi 30.05.2024 Tüm Yazıları
-
Reha RUHAVİOĞLUTürkiye’de Kürtçenin Durumu: Gidişat, İmkânlar ve Fırsatlar 18.05.2024 Tüm Yazıları
-
Abdulmenaf KIRANNeden Yeterli Halk Desteği Alamıyoruz! 8.04.2024 Tüm Yazıları
-
SİBEL HÜRTAŞ31 Mart'ın merkez üssü: Pazarcık ve Elbistan 8.04.2024 Tüm Yazıları
-
Atilla AytemurBingöl Erdumlu Kitabı: Film gibi hayat* 24.01.2024 Tüm Yazıları
-
Zülfü DİCLELİ“Gazze’deki Uzun Savaş” 10.01.2024 Tüm Yazıları
-
Şahin ALPAY"Ergun Abi"ye veda 10.11.2023 Tüm Yazıları
-
Ahmet ALTANYüzyıllık cumhuriyet başarılı mı başarısız mı? 29.10.2023 Tüm Yazıları
-
Levent GültekinDin, insanları kardeş yapar mı? 26.09.2023 Tüm Yazıları
-
Ayhan AKTARŞair Roni Margulies’in ardından… 7.08.2023 Tüm Yazıları
-
Ceyda KaranBiden ve iki cephede birden yenilgi 30.06.2023 Tüm Yazıları
-
Orhan Kemal CENGİZMuhalefetin sınavı asıl şimdi başlıyor 1.06.2023 Tüm Yazıları
-
Roni MARGULIESMutlu bitmiş bir göç öyküsü 20.05.2023 Tüm Yazıları
-
Burhanettin DURANTarihi Yol Ayrımındaki Kritik Seçim 6.05.2023 Tüm Yazıları
-
Celal BAŞLANGIÇKendini kurtarmak için Erdoğan, Erdoğan’ı reddedecek! 14.04.2023 Tüm Yazıları
-
Ergun AŞÇIErsagun Hanım 5.03.2023 Tüm Yazıları
-
Uğur Gürses‘Dolambaçlı katlı kur’ yolunda 23.01.2023 Tüm Yazıları
-
Besim F. DellaloğluMesafenin Sosyolojisi 16.12.2022 Tüm Yazıları
-
Hidayet Şefkatli TUKSALKur’an kurslarında yatılı eğitim ve çocukların korunması 15.12.2022 Tüm Yazıları
-
Nergis DemirkayaAltılı Masa ortak yönetim planı: Her partiye bir yardımcı bir bakan 17.11.2022 Tüm Yazıları
-
Nabi YAĞCIŞaşıyorum gerçekten… 24.10.2022 Tüm Yazıları
-
Berin UYARONLAR İÇİN... 12.09.2022 Tüm Yazıları
-
İbrahim UsluSeçmen yolsuzluğu önemsiyor mu? 9.09.2022 Tüm Yazıları
-
Hasan GÜRKAN“SEVMEK YİNE DE BİR SARRAF İŞİDİR, YERYÜZÜ KİTAPLIĞINDA” 18.08.2022 Tüm Yazıları
Yorum yazarak yorumunuzla ilgili doğrudan veya dolaylı tüm sorumluluğu tek başınıza üstleniyorsunuz. Yazılan yorumlardan Marmara Yerel Haber (marmarayerelhaber.com) hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.
Yazarın Diğer Yazıları
16.11.2024
9.11.2024
31.07.2024
3.06.2024
9.04.2024
20.07.2023
18.07.2023
17.07.2023
20.06.2023
18.06.2023