Eğitim sisteminde değerler alanı netameli bir alan olagelmiştir hep.  Bu alanı işlem yapmadan boş bırakamazsınız. Fakat öğretmen ya da yönetici olarak kendi değerlerinizi çocuğa dayatmaya hakkınız da yoktur. Ölçme değerlendirme yapacağınız bir alan değildir bu alan. Öyle ya çocuğun sahip olduğu ya da sahip olacağı değeri hangi hakla, neye göre ölçecek, yargıda bulunacaksınız; kendi değerinizi öğrenciye ne hakla dayatacaksınız?

Peki, o zaman bu alan nasıl yapılanmalı, bu alanda nasıl iş görmeli?

Lawrence Kohlberg  (1927-19879) bireyin ahlaki gelişim yolculuğu ve bu yolculuğun geçirdiği aşamalar üzerinde kafa yormuş, eğitimciler tarafından kabul görmüş bir psikologdur. Kohlberg çocuğun 11 yaşına kadar yaşadığı ahlaki gelişimi “gelenek öncesi” dönem olarak tanımlıyor. Çocuk bu dönemde başlangıçta cezadan kaçmak için itaat etme eğiliminde, daha sonra başkaları ile ilişkilerini salt çıkara dayalı kurmaya başlıyor. On bir yaşından itibaren sosyalleşme süreci içinde çocuk “geleneksel” döneme giriyor. Bu dönemin başında önce çevresindekilere yaranmaya, çevresinde iyi izlenim bırakmaya çalışıyor, giderek topluluk içinde belirlenmiş kurallara, yasalara uygun davranmayı öğreniyor.  Kholberg, soyut ve çok yönlü düşünme ediminin yerleştiği 20’li yaşlardan itibaren bireyin “Gelenek Ötesi” dönem içinde işlem yapma olgunluğuna erişebileceğini ön görür. Başkaları ve otoriteden bağımsız kendince izleyebileceği ahlak ilkeleri, kendine özgü değerler  geliştirmeye başlar artık genç yetişkin. Bu dönemde birey yasalara saygılı olsa da toplumsal yarara ve bireyin hak ve özgürlüklerine uymayan yasaları, töreleri eleştirir, bunların değişmesini savunur. Giderek evrensel ve kendine özgü ahlaki değerler sistemi geliştirecek olgunluğa ulaşır.

Elbette her bireyden evrensel ahlaki değerler düzeyine ulaşmayı bekleyemeyiz. Toplumdaki başat kültüre, alınan eğitimin düzeyine ve içeriğine, modernleşme-çağdaşlaşma sürecinin toplumdaki işleyiş biçimine bağlı biçimde çoğu insan saf çıkarcı evrede, birilerine yaranma ya da lidere yalakalık etme evresinde, yeterince sosyalleşebilmişse de kanun ve düzen evresinde, ya da bir inancın bir ideolojinin dar sınırları içinde takılı kalabilir birey.  Kendini oralarda tanımlayan, oralardan güç alan; inancını, aidiyetini, ideolojisini evrensel etik ilkelerin önünde tutan az mı insan var çevremizde?

Sahip olunan inanca, ait olunan etnik kültüre ya da ideolojiye dayalı biçimde siyasi birliğin örülmeye çalışıldığı, eğitimin bu yolda araç olarak kullanıldığı yerde bireyin evrensel ahlaki ilkeler düzeyine ulaşması tümüyle kendini gerçekleştirme becerisine bağlı hale gelir. Eğitim sisteminin bu yolculuğa katkıda bulunmadığı bir ülkede demokrasinin sağlıklı gelişmesi beklenebilir mi?

Osmanlı’da olsun Osmanlı’nın yerini alan Cumhuriyet döneminde olsun Eğitim Sistemimiz dine ya da millete dayalı biçimde devletin bekası ve imarı için çalıştı hep. Eğitim sistemimizin asıl amacı sistemi ayakta tutacak ve yürütecek asker sivil koruyucuları (kurtarıcıları) devşirmek; insanların bu koruyuculara biat etmelerini sağlamak ve sistemi meşrulaştıracak ilkeleri, moral dayanakları üretmek oldu hep. Gerisi hep teferruattı.   

Başbakan Yardımcımız “kadın iffetli olacak, mahrem namahrem nedir bilecek, herkesin içinde kahkaha atmayacak, hareketlerinde cazibedar olmayacak” diyor. Kadının topluluk içinde attığı kahkahayı sahip olması gereken iffet ile ilişkilendiren bir ahlak anlayışıyla eğitim sistemini yapılandırıldığınız ve yönettiğiniz yerde bireyde yaratıcılık, öz güven, farklılıklara saygı, karşı cinse saygı, bilimsellik, hoş görü, olaylara çok yönlü bakma ve mesleki kişilik gelişir mi, gelişebilir mi?

Çağdaş devlet olmanın, sürdürülebilir ve gelişen bir ekonomi ile demokrasiye sahip olmanın yolu eğitimi demokratik, laik ve mesleki karakterde ve ana dilde yeniden yapılandırmaktan geçiyor. Bireye giderek evrensel ahlaki ilkeler düzeyinde kendini tanımlayabileceği, kendini gerçekleştirebileceği, öz güvenini geliştirebileceği, yaratıcılığını ortaya koyabileceği eğitimsel bir altyapı oluşturabilir ve bunu olması gerektiği gibi işletirseniz işte o zaman bu yolda sonuç alırsınız. Bunu yaptığınızda, gençler değerler alanında kendilerini özgürce gerçekleştirebilecekleri bir yolculuk için gerekli alt yapıya da kavuşmuş olurlar. Tabi bunu yapabilmeniz için önce modernleşme döneminden devraldığınız eğitim anlayışınızı bütünüyle gözden geçirmeye ihtiyacınız var.

Sistem demokratik, laik ve fırsat eşitliğine dayalı biçimde yapılandırıldığında ve işletildiğinde; eğitim bilime ve evrensel ahlaki ve demokratik normlara dayalı sürdürüldüğünde moral dayanaklar sağlıklı bir zemin üzerinde yeniden güçlenme fırsatı bulurlar. Emeklerinin karşılığını maddi manevi aldıkça, ortaya çıkan üründeki rollerini gördükçe sistem çalışanlarının öz güvenleri gelişir. Farklılıkların bir arada yaşama kültürü geliştikçe sisteme huzur ve güven gelir, sistem ruhu yeniden ortaya çıkar. Eğitim sisteminden, eğitimden beklenti arttıkça öğretmenin toplumdaki yeri, statüsü de gelişir. Bütün bunlar sağlıklı işleyişin aynı zamanda güvenceleridir.

Ana dilde eğitim ülkede bölgeler arası eşitsizliği ortadan kaldırır. Bugün Güney Doğu Anadolu bölgesinde okuyan çocuk, Marmara bölgesinde okuyan yaşıtından bilişsel bakımdan en az iki üç sınıf geride bulunuyor. Kürt gençleri bilmedikleri dilde eğitim almak zorunda kaldıkları için okuldan soğuyorlar, düşünsel boyutta köreliyorlar, gelişimlerini tamamlayamıyorlar. Bunun bedelini bu ülkede yaşayan herkes ödüyor. Bu bir çeşit cinayet değil de nedir?

Ana dilde kültür gelişirse, bilim gelişirse, edebiyat gelişirse bundan sadece o dili kullanan kazançlı çıkmaz, bütün bir Türkiye kazançlı çıkar. Bulgaristan’da Yunanistan’da talep ettiğini aynı topraklarda yaşadığın insanlara tanırsan ülkene adalet duygusu geri gelir. Sınıfta okuduğu tarihin, edebiyatın içinde tarihini, edebiyatını bulan genç, kendi dışlanmış hissetmez. Kardeşlik hukukunun geliştiği yerde kan davası sürmez, ülkeye huzur gelir. Geleceğine güven içinde bakan delikanlı, dağa ya da eline Molotof kokteyl alıp sokağa çıkmaz.

Eğitimi devlet için beyin yıkama aracı olarak kullanma alışkanlığını terk etmeye yanaşmadığımız için mesleki kişilik sahibi birey yetiştirmeyi bu güne kadar hep ıskaladık. İş yaşamını eğitim yoluyla alınan belgeye dayalı olarak geliştiremedik. Bu yüzden topladığımız vergilerde dolaylı vergilerin payı bu kadar yüksek, bu yüzden kayıt dışı bu kadar fazla, emeğin değeri bu kadar düşük.  Eğitimi mesleğe dayalı olarak yapılandıramadığımız için temel bilimler yeterince gelişemedi, teknoloji dışa bağımlı gelişti. Yerel dinamikler, avantajlar göz önünde tutulmadan ve kullanılmadan, iş-eğitim bağlantısı yerelde kurulmadan yukarıdan düzenlemelerle mesleki eğitim, mesleki yaşam gelişir mi? Sorunların kaynağını daha ne kadar yanlış yerde arayacaksınız?

MEB’in “Meslek Okulları” tanımı içinde İmam Hatip liseleri de var. İmam Hatip Lisesi açıldıkça mesleki eğitimin ortaöğretim içindeki payı da yükselmiş oluyor. Birçok tarihi liseyi İmam Hatip Lisesi ya da ortaokulu yaptınız buna hakkınız var mı? Yetmedi şimdi de bu liseleri ikili öğretime geçiriyorsunuz. Anadolu Liselerine yerleşemeyenlere böylece yer açılmış olacak. TEOG sınavları sonucunda Anadolu Liselerinden birini kazanamayan öğrenci, oturduğu yere en yakın İmam Hatip Lisesi varsa mecburen bu okulla gidecek. Sözüm ona “mesleki” eğitim alacak bu genç.  Kafası daha az çalışan gençleri dini eğitime yönelterek size sorun yaratacakların sayısını azalmayı, yandaşların sayısını da arttırmayı mı amaçlıyorsunuz? Bu gençlerin aldığı eğitim böylece daha mesleki mi olacak? 

Bütün bu göz boyamalar, ideolojik müdahalenin eğitim sistemde ortaya çıkardığı kan kaybının, tahribatın üstünü örtemez. Bu tahribatın geleceğe dönük mutlaka sonuçları olacak. Bu tahribatın bedelini hep birlikte ödeyeceğiz.