Akif BEKİ
Sekülerleşmeyi anlamadan, tepeden gelen emirle ‘laikleşmek’ Türkiye halkında travmatik sonuçlar üretti. Laikler sırf dindar olmadıkları için kendilerini aydınlanmış ve bilgili zannederken, dindarlar da sırf dindar olduklarından hareketle kendilerini hikmet ve bilgi sahibi sandı.
Ne var ki din tarihsel bir olgu… Hem belirli bir dönem, coğrafya ve kültüre doğduğu hem de olgun haliyle ortaya çıkmayıp bir ‘oluşma’ sürecinden geçerek son haline geldiği için. 12 Mart tarihli blog yazısında Sevan Nişanyan’ın sözünü ettiği kitap bu süreci anlamak açısından çok yararlı.
***
Nişanyan’ın sunuşu ile “Patricia Crone ve Martin Hinds, God’s Caliph (adlı çalışmada) göstermişler ki Hz. Ömer’den aşağı yukarı II. Ömer’e (717-720) dek halifelerin ünvanı Halifetullah’tır, yani Allah’ın vekili… Halifetü Resulillah, yani peygamberin halifesi fikri ancak hicretin 80’inci yıllarında belirmiş, Abbasiler zamanında egemen olmuş… Emevi dönemine ait sayısız resmi ve hamasi metinde halifenin doğrudan doğruya Allah’ın iradesinin temsilcisi ve dinin temeli olduğu, dolayısıyla geçmişin peygamberlerinden üstün sayılması gerektiği vurgulanıyor... Peygamber hadislerinin derlenip etüd edilmesine ancak Emevi egemenliğinin ciddi bir şekilde sorgulanmaya başladığı 720’lerden sonra rastlıyoruz… Kuran ve hadis üzerine inşa edilmiş ve fıkıh alimleri tarafından yorumlanmış bir hukuk sistemi fikri ancak 800 dolayında, Harunürreşid iktidarında kristalize olmuşa benziyor…”
Nişanyan kitabın son bölümünden dört sayfanın da fotoğrafını eklemiş. O sayfalarda yazarlar şu soruyu soruyor: “Hukuk sisteminin siyasi otoriteden bağımsızlaşması neden bir meşruti ya da anayasal yapılanmaya yol açmadı?” Cevap ise yazarların analizi ve benim kelimelerimle şöyle…
Halifenin seçimle gelmesi, Kuran ve sünnete uyumluluk aranması, Emevi vergi düzenine itirazlar ve baskıcı yönetime karşı ayaklanma geleneği, mutlakiyetçi rejimin reddini ve danışmaya dayanan bir sistemin kurulmasını teşvik eder gözüküyor. Ancak temsili kurumların oluşmamasına da şaşırmamak lazım… Halifeler kendilerinden sonra gelecek kişinin seçimi için aşiretlerle pazarlık halinde oldular ama parasal kaynakları çok genişti ve gelir açısından onlara bağımlı değillerdi. Çünkü vergiler Gayrımüslimlerden geliyordu… Emevi döneminde önemli kişilerin geliri de aynı yoldan ve devlet süzgecinden geçerek gelmekteydi. Zaman içinde ortaya çıkan bürokrat ve asker kesim ise tamamen halifeye bağımlıydı.
Ayrıca geniş arazi ancak imparatorluk mantığıyla yönetilebiliyordu ve aşiretler halka o denli zulüm yapıyorlardı ki düzenin sağlanması için merkezin baskıcı olması gerekebiliyordu. Öte yandan mutlakiyetçiliğe karşı olanlar gücün sınırlanması için kurumsal bir öneri getiremediler. İslami konsensüs kavramının ardında kurumsal bir yapı bulunmuyordu… Halifeliğin mutlakiyetçiliğine itiraz edenlerin önünde iki yol vardı: Ya insanlar değişirse baskıcı yönetim de değişir diye inanmak, ya da dini meseleleri halifeliğin etki sınırları dışında tutmak ve Allah’ın yasasını tanımlama yetkisini elinden almak.
***
Sonraki dönemlerde bu yola girildi, halife mutlakiyetçi kaldı ama gücü siyasi alanla sınırlandı. Ancak bu sınırlamayı koruyacak bir kurumsallaşma oluşmadı. Öte yandan kanunları belirleyemeyen bir hükümdarın, hangi kanunlara göre yaşayacağına kendi karar veren bir halkı yönetebilmesi askeri yöntemleri gerektirdi. Bu süreçte Müslümanlar kendilerini devletten uzaklaştırdılar ve devlet (ancak) yabancılarla yönetilebilir hale geldi. Pratikte hükümdara biat edilirken, onun da kanunlardan şikayet etmesine gerek kalmadı.
Sonuçta devlet köklerini toplumda aramayan, toplumun tepesine yerleşmiş bir olguya dönüştü ve siyasi gelişmenin önü de böylece kesilmiş oldu. Hanedanlar gelip gittiler ama durum değişmedi… Mücadeleyi ulema kazandı ama bunun maliyeti yüksek oldu… Hayatı tüm yönleri ile kuşatan bir din anlayışı İslamiyetin hayatta kalmasını sağladıysa da, Müslümanların kendilerini yönetme kapasitelerini sınırladı.
Yazarlar
-
Mustafa KaraalioğluCoğrafyanın kader olmadığı ülke... 17.07.2025 Tüm Yazıları
-
Hakan AKSAYBırakın ömür boyu otursunlar o koltuklarda 17.07.2025 Tüm Yazıları
-
Gökçer TahincioğluAKP’nin AB planı: Çözüm süreci, sermaye akışı için nasıl kullanılacak? 17.07.2025 Tüm Yazıları
-
Ahmet TAŞGETİREN“Kutup başı” 17.07.2025 Tüm Yazıları
-
Fehmi KORU‘Terörsüz Türkiye süreci’ ile 15 Temmuz’u birlikte anma… 17.07.2025 Tüm Yazıları
-
İbrahim Kahveciİşsizlik Vergisi… 17.07.2025 Tüm Yazıları
-
Hasan Bülent KAHRAMANTaşıyıcı koalisyonlar ve ormanın içindeki CHP 17.07.2025 Tüm Yazıları
-
İlker DEMİRSÜRECE DOĞRU TUTUM 17.07.2025 Tüm Yazıları
-
Mehmet ALTANBasın Tarihi: Öcalan’ın Önerisi… 17.07.2025 Tüm Yazıları
-
Taha Akyol15 Temmuz ve OHAL 16.07.2025 Tüm Yazıları
-
Yıldıray OĞURKendini gerçekleştirebilecek kehanet: DEM-Cumhur İttifakı 16.07.2025 Tüm Yazıları
-
Mümtazer TÜRKÖNETürkler, Kürtler şimdi de Araplar ve sonra yeryüzünün bütün halkları 16.07.2025 Tüm Yazıları
-
Umur TALU“Beraber yürüyeceğiz” ama nereye doğru Payidar! 15.07.2025 Tüm Yazıları
-
İsmet BerkanZenginin malı züğürdün çenesi: Bu tekneler neden yanıyor? 15.07.2025 Tüm Yazıları
-
Akif BEKİHepiniz oradaydınız be-2 15.07.2025 Tüm Yazıları
-
Mehmet Ali ALÇINKAYATarihi Anlamak, Yargılamak Değil; TKP ve TBKP, Yasallık, Yenilenme ve Kürt Özgürlük Hareketi Üzerine 15.07.2025 Tüm Yazıları
-
Vahap COŞKUNGeri Dönüşsüz Yol 15.07.2025 Tüm Yazıları
-
İbrahim KirasSürecin en büyük riski 15.07.2025 Tüm Yazıları
-
Taner AKÇAMAcaba Kürt sorununun önündeki engel “Atatürk miti” mi? 14.07.2025 Tüm Yazıları
-
Bekir AĞIRDIRYeni süreç, yeni stratejiler: İktidardaki çatlaklar ve çelişkiler muhalet için tuzak mı, yoksa fırsa 14.07.2025 Tüm Yazıları
-
Akdoğan ÖzkanSoykırım ekonomisini ifşanın bedeli 14.07.2025 Tüm Yazıları
-
Mehmet TIRAŞTARİHSEL “TKP’NİN TARİHİ” YAZILMALI… 14.07.2025 Tüm Yazıları
-
Mehmet OcaktanPKK silahları yaktı acaba şehre de demokrasi gelir mi? 14.07.2025 Tüm Yazıları
-
İlhami IŞIK11 Temmuz’dan sonra sıra neye geldi? 14.07.2025 Tüm Yazıları
-
Gökhan BACIKMutlular, kızgınlar, endişeliler: Kürt sorunu nasıl çözülecek? 14.07.2025 Tüm Yazıları
-
Alper GÖRMÜŞErdoğan’ın imkânsız hayali: Suriye’de Rojava’yı Türkiye’de CHP’yi kendi kaderine terk etmeye razı bi 14.07.2025 Tüm Yazıları
-
Mensur AkgünTürkiye kazandı… 13.07.2025 Tüm Yazıları
-
Berat ÖZİPEKYüz yıllık düğümü çözme yolunda cesur adım Devlet Bahçeli’den geldi 13.07.2025 Tüm Yazıları
-
Fehim TAŞTEKİNBundan sonra top devletin sahasına geçiyor 13.07.2025 Tüm Yazıları
-
Mesut YEĞENBizim Hayırlı Cumamız 13.07.2025 Tüm Yazıları
-
Ümit AkçayDış borç ve sosyalist kemer sıkma 13.07.2025 Tüm Yazıları
Yorum yazarak yorumunuzla ilgili doğrudan veya dolaylı tüm sorumluluğu tek başınıza üstleniyorsunuz. Yazılan yorumlardan Marmara Yerel Haber (marmarayerelhaber.com) hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.
Yazarın Diğer Yazıları
10.07.2025
19.06.2025
5.06.2025
10.05.2025
8.05.2025
1.05.2025
30.04.2025
25.04.2025
22.04.2025
8.04.2025