Tarih boyunca site devletlerinden, krallıklara, monarşilere ve demokratik yapılara kadar her aşamada insanoğlu belli hukuki metinler oluşturmuş ve kurumsal manada adalet sistemleri inşa etmiştir. Başlangıçta küçük ölçekli site devletlerinin ihtiyacını karşılayan basit hukuk kuralları, daha karmaşık ve büyük devlet yapılarında giderek kurumsal bir hüviyet kazanmış ve evrensel hukuk normları haline dönüşmüştür.

İlkel dönemler dahil insanoğlunun birlikte yaşadığı bütün toplumsal yapılarda, insanların toplumsal hayattaki ilişkilerini düzenleyen ve belli kurallara bağlayan yazılı ya da yazısız hukuk metinleri hep var olmuştur. Ve bütün dinler öncelikli olarak adaleti en temel ilke olarak vazetmişlerdir. Mesela Kur’an’da adalet dinin temeli olarak belirtilmiş ve en net ifadelerle emredilmiştir: “Allah size, emanetleri mutlaka ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder.” (Nisa:58)

***

“Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayasızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye öğüt veriyor.” (Hahl:90)

Aynı şekilde diğer dinlerde de adalet, en temel ahlaki erdem olarak vazedilmiştir. Bütün toplumlarda tarihsel süreç içinde önemli toplumsal değişimler yaşanmış, farklı devlet modelleri denenmiş, bilimsel ve teknolojik devrimler meydana gelmiş ama adalete olan ihtiyaç hep varolagelmiştir. Ve adaletin tesis edilemediği hiçbir toplum, huzuru ve barışışı temin edememiştir.

Şunu hemen belirtmek gerekiyor ki, tarihin seyri içinde toplumsal değişimlerle birlikte ihtiyaçlar artmış, devlet yapıları daha karmaşık hale gelmiş ve buna paralel olarak da hukukta yeni içtihatlar yapma zarureti doğmuştur. İşte modern zamanlarda tartıştığımız pozitif hukuk bu zaruretin bir sonucudur. Elbette dinlerin adaletle ilgili temel kuralları hep var olacaktır ve modern zamanlardaki adalet ihtiyacına ışık tutacaktır. Ancak hemen belirtmek gerekiyor ki, pozitif hukukun getirdiği hukukun üstünlüğü ve kuvvetler ayrılığı gibi hukuk normları, dinlerin vazettiği ‘adalet’ kavramıyla çelişen bir durum değildir.

Nitekim düşünce tarihinin cins kafaları olan Platon ve Aristoteles’ten sonra, Orta çağ felsefesinin zirvesini temsil eden Aquinalı Thomas, Tanrının evreni ebedi bir yasa ile yönettiğini, insan gibi rasyonel bir varlığın, kendisinin ve diğerlerinin hayatında ilahi takdiri paylaştığı için daha mükemmel bir şekilde ilahi takdire bağlı olduğunu söyler. Ve Thomas’a göre insanın ebedi yasaya uyması aynı zamanda doğal hukuktur. Doğal hukukun dayandığı en temel ilkeler ise; başkalarını tehdit etmemek ve hiç kimseye zarar vermemektir.

Doğal hukuk ile pozitif hukuk arasındaki ilişkiyi değerlendiren Thomas, doğal hukukun insan yasası aracılığı ile işlediğini ve adaletin böyle tesis edildiğini söyler. Bu çerçevede, pozitif hukukun doğru yasa olabilmesi için doğal hukuku takip etmesi gerekir.

***

Türker Armaner Cogito dergisinde yayımlanan bir yazısında, ‘Ebedi yasa’nın kendisinin bilinmesi mümkün olmasa da, insanların bu yasayı etkileri aracılığıyla değişik derecelerde bilmelerinin mümkün olduğunu ve Doğal Yasa’nın ilkeleriyle ancak Ebedi Yasa’ya katılmanın mümkün olduğunu belirterek, ‘Ebedi Yasa’ ve pozitif hukuk arasındaki ilişkiyi şöyle değerlendiriyor: “Pozitif hukukun akla uygun tüm yasalarının Ebedi Yasa’dan türetilmesinin, ancak bu yasa ile mümkün olmasının nedeni de buruda yatar. Yasa koyucu, doğru aklın hükümlerini beyan edebilmek için, kendisini devindirecek bir yasaya ihtiyaç duyar; Ebedi Yasa’nın tanrısal hakikati, dünyevi, zamana tabi, adil yasaların yapılmasını da mümkün kılar.”

Hasılı insanın gerek bireysel, gerekse toplumsal olarak mutluluğa ulaşabilmek için dinlerin koyduğu adalet ilkelerini temel veri olarak kabul edip, pratik aklın aracılığı ile doğru ve yanlışı birbirinden ayırt edebilecek pozitif hukuk kurallarıyla adaleti tesis etmesi gerekir.