Yargıcın biri, sanıkların yemin etme biçimi değiştirmiş: “Allah’ım, namusum ve şerefim üstüne yemin ederim” dedirtmiş. Benim bildiğim bütün dünyada bunlar “formel” şeylerdir, onun bunun keyfine göre farklı farklı yemin biçimleri uygulanamaz. Bunun Türkiye’de başka türlü olabileceğine aklım ermiyor. Her şeyi birtakım “tek-tip”lere bağlamış bir toplum, mahkemede yemin etme biçimini yargıcın tercihine bırakmaz.

Bu, belli ki “dindar” bir yargıç. “Mahkemede yemin” gibi ciddiyeti, ağırlığı olan bir fiilin sırf “seküler” formüllere bırakılmasını doğru bulmuyor. Dünyada onun uygun bulduğu biçimlerin yürürlükte olduğu toplumlar da var; olmasa dahi, öyle düşünüyor olabilir. Ama bunun belirli bir süreç içinde değişmesi gerekir, sonuç olarak. “Ben yaptım, oldu” anlayışı hiçbir yerde geçerli değildir de, hukuk yapılanmasında hiçbir yeri olamaz.

Yargıcın bu davranışı hem şaşırtıcı, hem de o kadar şaşırtıcı değil. Yani, olaya “hukuk” kavramını, evrensel anlamlarıyla anlayarak bakıyorsanız, şaşırtıcı; ama “Türkiye’de hukuk” gibi daha özgül bir noktadan bakıyorsanız, şaşırmaya pek de gerek yok. Bu ülkede hukukun o “evrensel” anlamları hiçbir zaman ciddiye alınmadı. Hak, hukuk, yasa, mahkeme bu toplumda soyut bir kavram olan “adalet”le değil, somut bir olgu olan “devlet”le özdeşlendi, onun hizmetinde çalıştı. Bir “hedef” olmadı, bir “araç” oldu. Devleti ele geçirmiş her iktidarın hayalhanesinde hep bir “ideal Türkiye” vardı; ama sahici Türkiye, öldür Allah, o ideal Türkiye’ye doğru yürüyüşe geçmiyordu. Bu herhalde yalnız toplumun yeteneksizliğinden ileri gelmiyordu; birtakım kötü niyetli kişiler engel oluyordu, insanları ifsad ediyordu vb. İşte hukuk, bu insanları cezalandırmanın aracıydı. Onların ceza görmeleri, önceden kararlaştırılmış bir gereklilikti. Yaptıkları somut işler değildi suçun aranacağı yer; öyle olmaları suçtu. Dolayısıyla, iyi bir yargıç, önüne gelen dosyadaki verileri gereğinde eğip bükerek (ki çoğunlukla böylesi gerekiyordu) bu suçlu kişiyi cezalandırmanın yolunu bulan adamdı.

Bu çizdiğim bağlam tabii siyasî eylem ve düşünce alanına ilişkin, ama mahkemelerin bu bağlama tam girmeyen, daha “toplumsal” görünümlü olaylarda da, zihinlerindeki “ideal Türkiye” ölçülerine uyarak karar verecekleri belliydi örneğin erkekleri kayıracakları vb.

Cumhuriyet’in kuruluşundan bu yana aşağı yukarı kesintisiz biçimde yargıçların zihnî formasyonuna biçim veren, Kemalizm’di.

AKP’nin yargıyı kapsayan yasal değişimleri bu sistemin bir kısmını değiştirmiş olmalı. İşte, “Allah” adına yemin ettiren yargıç bu değişimin ürünlerinden biri olmalı. Zaten bu değişimden beri gazetelerde iki günde bir başka bir yadırgatıcı yargı kararı yayımlanıyor. Mahkemelerin yanısıra, Yargıtay veya Danıştay gibi “Yüksek Yargı” diyeceğimiz katlardan gelen kararlar da istisna değil.

Ama olaya kapsayıcı bir matris içinden baktığımızda, ortada bir “değişim” varsa dahi, bunun ancak “kısmî” bir değişim olduğunu görüyoruz. Neyin “kutsal” olduğu üzerinden (tabii kendi çerçevesinde ciddiye alınması gereken) bir itişme sürüyor olabilir, ama hukuku iktidardaki dünya görüşünün topluma kendi beğendiği biçimin verilmesi için faydalı bir araç olarak anlama/kavrama konusunda değişen bir şey yok ve elbette asıl temel sorun burada.

AKP iktidarının son seçimden beri gözümüzün önünde cereyan eden icraatının genel çizgisiyle uyumlu bir gidiş bu da. Başbakan’ın yeni politik felsefesi, Cumhuriyet’in gelenekselleşmiş kurum ve teamüllerini olduğu gibi korumak, yeni taşınan ailenin boşalan daireye kendi mobilyasını yerleştirmesi gibi, bu kurum ve teamüllerin içine kendi İslâm muhafazakârlığını döşemek şeklinde tecelli ediyor.

Onun için, bu politikayı eleştireceksek, yeni mobilyayı eleştirmekle yetinemeyiz. Bu toplum gereğinden çok fazla zaman kaybetti, hâlâ da kaybediyor. Sorunları daha temelden almak zorundayız.