Bugün, Kuzey Amerika’da tam güneş tutulması yaşanıyor. Tutulma, 4 dakika 27 saniye sürecek ve Meksika’dan başlayarak ABD’yi boydan boya katederek, Kanada’ya kadar gözlenebilecek. Meksika’nın Pasifik Okyanusu kıyısında, Türkiye saati ile 8 Nisan 21.07’de Mazatlan kentinde başlıyor. Tam tutulma hattı, Meksika’dan sonra ABD’de Teksas’a doğru uzanacak. ABD’de hattın geçtiği rota, Teksas, Oklahoma, Arkansas, Missouri, Illinois, Kentucky, Indiana, Ohio, Pennsylvania, New York, Vermont, New Hampshire ve Maine’e doğru devam edecek. Güneş tutulmasının karadan izlenebileceği hat, Güney Ontario, Quebec, New Brunswick, Prince Edward Adası ve Nova Scotia üzerinden Kanada’dan geçecek. Tutulmanın karadan gözlenebileceği son nokta ve zaman, Kanada’da Newfoundland’ın Atlantik kıyısı, Türkiye saati ile 22.46 olacak.

Güneş tutulmasının izleneceği başlıca kentler, Meksika’dan Kanada’ya doğru şöyle sıralanıyor: Mazatlan, Torreon, San Antonio, Austin, Dallas, Fort Worth, Indianapolis, Cleveland, Buffalo, Rochester, Syracuse ve Montreal.

Bu seferki tam güneş tutulması, 21 Ağustos 2017’deki Büyük Amerika Tutulması’nın neredeyse iki katı sürecek ve çok daha fazla insan tarafından izlenecek. 2017’deki tam güneş tutulması, Oregon’dan Güney Carolina’ya kadar yaklaşık 20 milyon insan tanık olduğu bir doğa olayıydı. Her iki tutulmaya da, “Büyük Amerikan Tutulması” adı veriliyor.

Tutulmanın izlenebildiği yerlerde de, çeşitli kutlamalar ve özel organizasyonlar gerçekleşecek. Örneğin, Arkansas eyaletinde Russellville’de 300 çift, güneş tutulması esnasında aynı anda evlenecek. Tabii, güneş tutulması hattının geçtiği yerlerde, birçok müzik festivali, parti gibi eğlence aktiviteleri de gerçekleşecek.

Amerikan yerli halkları için önemi büyük

Amerika’da kültürel olarak tam güneş tutulmasına en çok önem verenler ise, Amerikan yerlileri. Yerli halkların kültüründe tutulma eğlence veya izlenecek görkemli bir doğa olayı ötesinde anlamlar taşıyor. Yerli kabilelerin tam güneş tutulmasında birbirlerinden farklı gelenekleri var: Bazı kabileler tutulmayı kutlarken, diğerleri bu dönemi içe kapanarak geçiriyor. Ancak genel inanış, bu doğa olayı gerçekleşirken Güneş’in öldüğü ve yeniden doğduğu. Bu doğuşun kutlamalarla karşılaşması gerektiği inancına sahip olanlar da var; yaşamın döngüsüne saygıyla ve meditasyonla geçirilmesi gerektiğine inananlar da…

Yerli kabilelelerin ortak noktası ise, güneş tutulması gerçekleşirken gözlerini gökyüzüne dikmemek, yiyip içmemek, uykuya dalmamak. Navajolar, tutulmayı ruhani bir dönüm noktası sayarak, meditasyon için çok özel bir zaman olarak düşünüyor. O nedenle, onların geleneksel tercihi, tutulma zamanını sakin ve sükunet içinde geçirmek. Arizona’daki Hopiler, tutulmanın dua etme ve kutsal sözlerin tekrarlandığı ritüellerle geçirilmesi gerektiğine inanıyorlar.

Buna karşılık, Cherokeeler’in tercihi ise, tutulma esnasında dışarı çıkmak ve bol bol ses çıkarmak. Bunun sebebi de Cherokeelerin, tutulma sırasında Güneş’in dev bir kurbağa tarafından yenmeye çalışıldığına inanmaları.

 Astronomik olarak neden özel?

Güneş tutulması, yalnızca yeni ay dönemlerinde; yani Ay ve Güneş’in Dünya’nın aynı tarafında hizalandığı dönemde görülüyor. Yeni ay, yaklaşık 29,5 günde bir meydana gelir. Bu da, Ay’ın Dünya yörüngesindeki dönüşünün süresine denk geliyor. Ancak, bu her ay güneş tutulması olacağı anlamına gelmiyor; güneş tutulmaları, yılda yalnızca iki ilâ beş kez gerçekleşiyor. Tam Güneş tutulması ise, dünya yüzünde aynı yerde sadece 400 yılda bir gerçekleşiyor.

Bunun sebebi de şu: Ay’ın Dünya’nın etrafında dönüşüyle, Dünya’nın Güneş’in etrafında dönmesinin aynı düzlemde olmamasıdır. Ay, Dünya’ya göre yaklaşık beş derece eğik olduğundan; çoğu zaman Güneş ile Dünya arasında kaldığında gölgesi Dünya’ya düşemeyecek kadar yüksekte veya alçakta oluyor.

Modern astronomiye benzer bir açıklamayı ilk yapan ise, Milattan Önce beşinci yüzyılda yaşayan Yunan filozofu Anaksagoras: kendisi, Ay’ın gölgesi Dünya’nın üzerine düştüğünde Güneş tutulduğunu öngörebilmişti. Tarihçi Herodot’un iddiasına göre, astronom Miletli Thales de, MÖ 585’teki tam Güneş tutulmasını tahmin ettiği söyleniyor. Bu tutulma, Lidyalılar ve Medlerin, birkaç yıldır devam eden savaşlarında yeni bir çatışmaya giriştikleri sırada gerçekleşti. Herodot’a göre, tutulmanın yarattığı şok, çatışmayı durdurdu ve barışı getirdi. Thales’in de bu tutulmayı öngördüğü iddia ediliyor. Thales, malum Milet, bugünkü Aydın yakınlarındaki bir antik kent. Lidyalılar ve Perslerin bahsedilen çatışmasının da, yine Anadolu’da gerçekleştiği öne sürülüyor-her ne kadar kesin bir kanıt olmasa da. Görüldüğü gibi, tutulmalar tarihinin Türkiye’nin bulunduğu coğrafya ile de böyle bir ilgisi var. Ne var ki, Türkiye’de tam bir Güneş tutulmasının gerçekleşmesi için, 30 Nisan 2060’a kadar beklemek gerek.