Darbe girişiminin ardından Silahlı Kuvvetler'de “askeri gücün dağıtılması ve denetlenmesi” ilkesi üzerine kurulu reform, tartışmalara yol açıyor.

Asker, reformla emir-komuta birliğinin bozulduğu ve bunun askeri işlevi olumsuz etkileyeceği kanaatinde. CHP, orduya partizan siyasetin girebileceği endişesinde.

Düzenleme imkanları henüz bitmiş değil. KHK'lerin mecliste görüşülmesi sırasında kimi düzeltmelerin yapılması mümkün. Nitekim hükümet, bu aşamada CHP'nin eleştirileri, Genelkurmay'ın önerilerini dikkate alacağını söylüyor.

Mesele tam olarak ne?

Önce şunun teslim edelim: 15 Temmuz bir askeri darbe girişimi olduğuna, bu girişime ordu generallerinin yaklaşık yüzde 50'i karıştığına göre, “asker-silah-siyaset” sorunumuz hala büyük demektedir.

Cumhurbaşkanı, başbakan, genelkurmay başkanı, kalkışmanın orduyla ilgisi olmadığını söyleseler de, darbecilerin asker değil, üniformalı terörist olduğu ifade etseler de, çıplak gerçek değişmiyor: Bu ordu, ordunun (hatırı sayılır miktarda) kimi subayları şu ya da bu gerekçelerle, bu çağda, yapılan bunca sivilleşme hamlesine rağmen, hala demokrasi için bir tehdit oluşturabiliyor, devletin silahını hükümete yöneltebiliyorlar.

Buna tedbir konusunda, bugüne kadar askeri karargahın da siyasi iktidarlara yardımcı olduğu söylenemez. Son 15 yılda silahlı kuvvetler, sivilleşme ve demokratikleşme hamleleri karşısında önce aktif bir direnç unsuru oluşturduğu, daha sonra yoğun iktidar savaşı ortamında cemaatin saldırılarına hedef olduğu için bu istikamette bir kurumsal dönüşüm hamlesine girişmemiştir.

Mesele aslında budur.

Tedbirler hem darbe tehdidinin önüne geçmeyi, hem bu eksikliği gidermeyi hedefliyor.

Ancak konu hassas.

Zira askeri kurumun siyasallaşması ne denli ciddi bir sorunsa, zayıflaması da o denli ciddi bir sorun.

Yapılacak düzenlemelerin denge içinde ve bir bütün olarak gözetmesi gereken üç husus bulunuyor.

İlki, askeri gücün siyasi otoriteye tam bağlılığı ve bu çerçevede askeri faaliyetin her aşamasında etkin demokratik denetime tabi kılınmasıdır. Bu husus, “ideal asker profili”nden silahlı kuvvetlerin (cumhuriyeti koruma-kollama gibi görevler üzerinden tanımlanan ideolojik kimlikten arındırılması dahil olmak üzere) “işlevleri”ne uzanan demokratik tarifi karşımıza çıkarır.

İkinci husus, orduda siyasi tesir ve dalgaların oluşmasını engelleyecek “mesleki liyakat ve sadakat, ilkeler çerçevesinde iç denetim ve çalışma sistemi”nin varlığıdır. Askeri yapının siyasi iktidarın, siyasi partilerin, siyasi görüşlerin etkisine girmemesi, siyasi hizmette kullanılmaması demokratik hukuk düzenlerinin temel unsurlarından birisidir. Generallerin genelkurmay başkanı olmak için siyasi partilere yaklaştıkları ya da orduların siyasi görüşler arasında bölündüğü, hizipleştiği hallerin risklerini tarife gerek yok.

Üçüncüsü, ordunun denetimi ve etkinliği arasındaki tam dengenin sağlanabilmesidir. Silahlı kuvvetler caydırıcı güçtür. Türkiye gibi ülkelerde, bizim gibi coğrafyalarda, Güneydoğu'daki 30 yıllık çatışma dikkate alındığında, demokratik denetime tabi ancak güçlü ve etkin ordu devletin ve toplumun geleceği için hayatidir. Yapılacak düzenlemeler bu etkinliği ve askeri işlevi zaafa uğratmamalı, buna karşın ancak askeri işlev gerekçesiyle siyasi rol ve özerklik de ihdas edilmemelidir.

Bugün yapılan askeri eğitimden, emir-komuta mekanizmasına uzanan reform tartışmalarını ve tüm unsurlarını bu üç hususun ifade ettiği bütün çerçevesinde değerlendirmek gerekir.

Siyasi iktidarın ve meclisin işi bu dengeyi gözetmek olmalıdır.

Türkiye asker-sivil ilişkilerinin demokratikleştirilmesi, askeri yapının sivil ve demokratik denetime açılması konusunda bir zorunluluk ve bir fırsatla karşı karşıya bulunuyor.

Buna, askeri faaliyeti denetleyecek sivil kadroların yetiştirilmek, askeri eğitimde asker-sivil işbirliğini hayata geçirebilecek dokunun üretilmek dahil, yatırım yapmak gerek.

Bunu iyi tartışmak ve iyi kullanmak gerek.