Resmi adıyla “Küçük Asya Anlaşması”, yani “Sykes-Picot” 100 yıl önce bugün yürürlüğe girmişti.

Ve bir asırdır, Büyük Britanya Birleşik Krallığı ve İrlanda ile Fransız Üçüncü Cumhuriyeti arasında imzalanan, Rus Çarlığı’nın rıza verdiği bu gizli anlaşmanın hayaleti, Türkiye ve Ortadoğu coğrafyasının zihninde dolaşıp duruyor.
Yapılanın gizli bir anlaşma olması, bahsettiğimiz “düşman” Üçlü İtilaf devletlerinin arasında gerçekleşmesi, Sykes Picot’nun bugüne kadar süren “psikolojik” etkisinin ardında yatan nedenler. Coğrafyamızda, “gizli anlaşma”, “bölünme” anahtar kelimelerini duyan herhangi biri, Sykes Picot’nun ne olduğunu bilmese de, komplo teorileri ile bu anlaşmayı lanetlemeden duramıyor.
Elbette, orta seviyeli iki diplomat olan İngiliz Sir Mark Sykes ve Fransız François Georges-Picot arasında beş ay süren pazarlıklar sonucu ortaya çıkan bu anlaşmanın ahlaki hiçbir bir tarafı yok. Anlaşma, Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilmesi halinde, topraklarında kimin, nerede, nasıl bir nüfuza sahip olacağını kararlaştırıyordu.
Ancak, 1. Dünya Savaşı’ndan geriye kalan, 37 milyon insanın canını alan kanlı ve korkunç mirasın bir parçasını da bu gizli anlaşma şebekeleri oluşturuyordu zaten. Osmanlı İmparatorluğu ile Almanya arasındaki gizli anlaşma da, 2 Ağustos 1914’te İstanbul’da Said Halim Paşa’nın Yalısı’nda imzalanmıştı. “Çok gizli” olarak nitelenen ve taraflar arasındaki askeri ittifak oluşturacak şartları, yani metninde geçen Latincesiyle casus fœderis’i ortaya  bu anlaşma ertesi, Osmanlı İmparatorluğu genelinde sıkıyönetim ve seferberlik ilan edildi. İtalya ve İtilaf devletleri (Britanya, Fransa ve Rusya) arasındaki Londra Anlaşması (1915) ve Romanya ile gene onlar arasındaki Bükreş Anlaşması (1916) da gizli anlaşmalara diğer örneklerdi.
Osmanlı İmparatorluğu, zaten 19. yüzyıl boyu bütünlüğünü korumaya çalıştığından, gündeminde “tek parça kalmak” vardı; diğer devletler ise nüfuz alanlarını genişletmeye çalışıyorlardı-çünkü Osmanlı’dan farklı olarak “parçalanma” kaygısıyla hareket etmiyorlardı. Gizli anlaşma içerikleri arasındaki fark bundan kaynaklanıyordu; Osmanlı’nın yeni nüfuz alanı peşinde koşacak mecali yoktu.
Aradan bir asır geçti. Sadece bu anlaşma ve 1. Dünya Savaşı mı Ortadoğu’nun bugün yaşadığı dertlerin kaynağı?
Ortadoğu ülkeleri arasında “kuma çizilmiş sınırlar” yarattığı öne sürülen bu anlaşma mı tek sorun? Yoksa, zihinlerde “Doğu-Batı” arasında “insani ortak değerler” oluşmasını engelleyecek biçimde çekilen güncel sınırlar mı?
Kuzey Amerika ve Avrupa’da, yani Batı dünyasında, 1. Dünya Savaşı en çok araştırılan dönemlerden ve güncel bakış açısıyla da “rasyonel” olarak, “savaşın zararı” perspektifinden incelenmeye çalışılıyor . Ayrıca, 1. Dünya Savaşı tarihi, her seviyedeki okullardan siyasete, medyaya, sanat dünyasına; aile anılarıyla, sanat eserleriyle, edebi çalışmalarla, tarihçilerin yorumlarıyla son derece “canlı”.
Türkiye ve Ortadoğu genelindeyse, Sykes Picot Anlaşması, “ihanet paktı”, “bölgeyi lanetleyen anlaşma” gibi nitelemelerle anılıyor. 1. Dünya Savaşı’na yönelik bakış açısında da mantıktan çok, öfke, nefret, kin gibi duygular hakim. Buna karşılık, Türkiye ve Ortadoğu’da “Sykes Picot kurbanı” ülkelerin bu savaşa yönelik anmaları, “resmi tarih tezlerinin” ötesine geçip, halk arasına karışmıyor; halk arasında hayat bulmuyor. 1. Dünya Savaşı’nın yıkıcılığına bakıp da, “savaş kötü bir şey; öldürmeyelim yaşatalım” diyen de pek yok.
Oysa, Batı’da “Sykes Picot ne kadar da doğru bir anlaşma” idi diyen yok; evrensel manada bugün geçerli olan tarih tezi,  o dönem, gizli anlaşmalar yapılmasının doğru olmadığı ve bu anlaşmanın uygulanmasının Ortadoğu’da büyük sorunlara yol açtığı. Ayrıca, 1. Dünya Savaşı’nın da devletlerin hırsları nedeniyle insanlığa büyük acılar yaşatmış bir trajik deneyim olduğu.
Belki, 100 yıl sonra Türkiye ve Ortadoğu’nun da, artık Sykes Picot’yu bahane etmeden, bugünkü sorunlarını savaşmadan nasıl çözebileceğine odaklanmasının zamanı geldi.