Ben ‘68 kuşağına mensubum. Vietnam halkının bağımsızlığını elde etmek için Fransızlar ve Amerikalılar ile yerli işbirlikçilerine karşı verdiği, 1946'dan 1975'e kadar yaklaşık 30 yıl süren kurtuluş savaşı benim kuşağım üzerinde büyük bir etki yapmıştı.

Denebilir ki, mensup olduğum kuşağın gençlik çağındaki fikirlerinin oluşmasında en büyük rolü oynayan, içte Türkiye İşçi Partisi, TİP'in yaydığı sosyalizm fikirleri ise, dışarıda da Vietnam halkının verdiği kurtuluş savaşı olmuştu.

Vietnam'daki ulusal kurtuluş savaşına duyduğum derin ilgi iki ürün vermişti. Bunlardan biri, Nuri Çolakoğlu ile birlikte çevirdiğimiz, Bertrand Russell ve Russell D. Stetler'in “Vietnam'da Savaş ve Zulüm” (Sol Yayınları, 1966) adlı kitaplarıydı. Diğeri de benim çevirdiğim (M. Ardos mahlasıyla yayımlanan) Vietnam Halk Ordusu'nun ünlü komutanı Vo Nguyen Giap'ın “Halk Ordusu, Halk Savaşı” (Sol Yayınları, 1968) başlıklı kitabı. Nisan 1975'te, o sıra 12 Mart-zede bir siyasi mülteci olarak yaşadığım Stockholm'de Vietnam kurtuluş savaşının zafere ulaştığı haberini aldığımda duyduğum sevinç ve heyecanı unutamam.

Hatırlamakta yarar olabilir: Vietnam'ın komünist partisi önderliğindeki ulusal kurtuluş mücadelesinin 1946–1954 arasındaki birinci aşaması Fransız sömürgecilere ve yerli işbirlikçilerine karşı verildi. 1954'te Fransa'da iktidara gelen sosyalistler, ünlü Dien Bien Phu savaşında uğranılan yenilgiden sonra Vietnam'dan çekilmeye razı oldular. Varılan anlaşmayla 17. enlemin kuzeyi, başkenti Hanoi olan Vietnam Demokratik Cumhuriyeti'nin (Kuzey Vietnam) denetimi altına girdi. Ancak Saygon merkezli Vietnam Cumhuriyeti (Güney Vietnam) anlaşmayı kabul etmedi ve ABD'nin artan desteğiyle Vietnam Halk Ordusu'na ve Güney Vietnam Ulusal Kurtuluş Cephesi (Viet Kong) gerillalarına karşı savaşa girdi. 1968'deki ünlü Tet taarruzu, savaşta dengeyi Kuzey lehine bozdu. Vietnam Halk Ordusu'nun Nisan 1975'te Saygon'u ele geçirmesiyle de savaş sona erdi; Güney bir yıl sonra Vietnam Demokratik Cumhuriyeti'ne katıldı. Yalnızca 1955–1975 arasındaki savaşta 3 milyon dolayında asker ve sivil Vietnamlı can verdi; 60 bin dolayında Amerikan askeri öldü.

Nha Trang, şimdilerde Vietnam'ın Bodrum'u...

Doğrusu, bir gün uzak Vietnam'ı göreceğim aklımın ucundan geçmezdi. Nasipmiş… Bu aralık ayının ilk günlerinde eşimle birlikte bir gemi seyahatiyle gittiğimiz Vietnam'da ilk durağımız kıyı kenti Nha Trang oldu. Bilmiyordum: Savaş boyunca Vietnam'daki en büyük Amerikan hava üssü burada yer almış. Budist rahipler Amerikalılarla işbirliği yapan Güney yönetimini protesto amacıyla kendilerini burada ateşe vermişler. Kamuoyu yoklamalarına göre yüzde 80'i hiçbir dine inanmayan Vietnamlılar buraya, yurtsever Budist rahiplerin anısına, her yerden görünen koca bir Buda heykeli dikmişler. Dünyanın her yerinde olduğu gibi Güneydoğu Asya'da gördüğümüz tapınaklar ve anıtlar, dinlerin sanata yaptığı büyük katkıyı anlatmakta… Nha Trang, şimdilerde Vietnam'ın Bodrum'u… Harika kumsalları, pırıl pırıl sularıyla bir numaralı turizm merkezi. Her yerde, yabancı şirketlerin işlettiği beş yıldızlı oteller yükseliyor. (Güzellikleri hakkında bir fikir edinmek isteyenler, internetten Nha Trang görsellerini kolaylıkla bulabilirler.)

Ertesi gün gemimiz Phu My limanına yanaştı. Oradan otobüsle bir buçuk saat süren bir yolculukla, bugün de yaygın olarak Saygon olarak anılan, 1975'te Komünist Partisi'nin kurucusu ve kurtuluş savaşının efsanevi lideri Ho Şi Minh'in (1890–1960) adı verilen, çevresiyle 12 milyon nüfuslu kente ulaştık. 1859'dan 1954'e uzanan sömürge döneminde Fransızlar tarafından kurulup imar edilen Saygon, geniş bulvarları, güzel parkları, kolonyal binaları, beş yıldızlı otelleri, Batı'nın marka eşyalarını pazarlayan modern alışveriş merkezleriyle tam bir Avrupa kenti, bir “kapitalizm kalesi” görünümünde. Saygon'u ayıran belki en önemli özellik, yolların kimi bütün bir aileyi taşıyan motosikletlerin istilası altında olması. Kuzeydeki başkent Hanoy gibi Saygon'un da kırsal bölgelerden gelen hızlı nüfus akımına uğramakta.

Saygon'da, Vietnam Halk Ordusu'nun 30 Nisan 1975 günü ele geçirmesiyle savaşı sona erdirdiği Başkanlık Sarayı'nı ziyaret ettik. Güney Vietnam diktatörlerinin şatafattan hayli uzak, savaş karargahı olarak kullanılan sarayının bıraktığı başlıca izlenim, 40 yıl önce biten Vietnam savaşının bugünkü savaşlarla mukayese edildiğinde ne denli ilkel donanımla sürdürüldüğü oldu. Bilgisayarların, internetin olmadığı, iletişimin telefonlarla ve telekslerle sağlandığı bir savaş… Hanoy'u görme fırsatı olmadı, ama anladığıma göre, 40 yıl önce gerçekleşen birleşmeye rağmen Vietnam'da kuzey ile güney arasında hâlâ (Almanya'da batı ile doğu arasındakine benzer) önemli farklar var. Bir Hanoy sakini farkı şöyle açıklıyor: “Biz geleceği düşünerek tasarruf etmeye çalışırız. Saygonlular ise bugünü yaşamaya bakıyor…” Gezi rehberimizin anlattığına göre de, kuzeye eskisi gibi “siyasi,” güneye ise “iktisadi” zihniyet egemen.

Vietnam'ın değişen uluslararası ilişkileri

Doğrusu, gençliğimin hayallerini süsleyen Vietnam ile 50 yıl sonra gözlerimle gördüğüm Vietnam arasında bu denli büyük bir kontrast olacağı aklımdan geçmemişti. Evet, Vietnam bugün de Komünist Partisi'nin otoriter tek–parti yönetimi altında. Ne var ki sanki dünyada değişmeyen tek şeyin değişim olduğunun timsali. O tarihe kadar devlet mülkiyetine dayalı bir plan ekonomisi kurmayı deneyen Vietnam, bunun çıkar yol olmadığını görüp 1986'dan itibaren (tıpkı Çin gibi) komünist partisi yönetimi altında özel mülkiyete dayalı (güya “sosyalist”) bir piyasa ekonomisi kurmaya yöneldi. 2007'de Dünya Ticaret Örgütü'ne kabul edilerek yabancı sermaye akınına uğradı. Reformlar ekonominin yaklaşık yirmi yıl süreyle yılda yüzde  7–8 büyümesini sağladı. 2008–2014 arasındaki durgunluktan sonra ekonomi 2014'ten bu yana yeniden canlanma eğilimine girdi. Dünyanın en girişimci halkları arasında sayılan Vietnamlılar arasında, kişi başına gelir hâlâ satın alma gücü paritesiyle (PPP) 5600 doları geçmiyor (Türkiye'de 19.000 dolayında). Gelir düzeyleri arasında uçurum var. Komünist Partisi, “eşdost kapitalizmi ve rant kollama”ya karşı kampanya yürütüyor. Muhalifleri baskı altında tutuyor. Yaygın insan hakları ihlalleri var. Rejimi eleştirenler “devlet çıkarlarına zarar verme” gerekçesiyle hapsediliyor.

Vietnam halkı dünyaya Fransa ve ABD'ye karşı, Çin'in desteğiyle verdiği destansı ulusal kurtuluş savaşıyla nam saldı. Bugün Vietnam'ın uluslararası ilişkileri tersine dönmüş durumda. 95 milyonluk halkın üçte ikisi 1975'ten, yani savaşın sona ermesinden sonra doğmuş; savaş yıllarını hatırlamıyor. ABD–Vietnam ilişkileri hızla yakınlaşıyor. Geçen temmuz ayında Başkan Obama Vietnam Komünist Partisi lideri Nguyen Phu Trong'u Beyaz Saray'da sıcak bir şekilde ağırladı; iki ülkenin “güç bir tarihi” geride bıraktıklarını ve gerek ticaret gerekse güvenlik alanında ilişkilerini ilerleteceklerini söyledi. Diplomatik ilişkilerin kurulduğu son 20 yılda iki ülke arasındaki ticaret hacmi 36 milyar dolardan 451 milyar dolara fırladı. Geçen yıl ABD, Vietnam'a uyguladığı silah ambargosunu kısmen kaldırdı. Dışişleri Bakanı Kerry geçen ağustosta Hanoy'a yaptığı ziyaret sırasında, insan hakları durumunun düzelmesi halinde ABD'nin silah satışlarının artacağını söyledi.

Vietnam, ABD'nin uyguladığı silah ambargosunun tamamen kalkmasını istiyor. Nedeni Çin ile gerginleşen ilişkiler. İki ülke de komünist partileri tarafından yönetilmesine, Çin'in Vietnam kurtuluş savaşına destek vermiş olmasına rağmen, ilişkileri çalkantılı oldu. 1978'de Vietnam'ın Kamboçya'yı (1989'a kadar süren) işgali ve Çin destekli Pol Pot/Kızıl Kmer yönetimini devirmesi üzerine 1979'da iki ülke arasında on binlerin can verdiği, kısa süreli bir sınır savaşı çıktı. İlişkiler 1991'de normalleştiyse de, Çin'in Nisan 2014'te Güney Çin Denizi'nde Vietnam'ın hak iddia ettiği sularda devasa bir petrol arama platformu kurmak istemesiyle yeniden gerildi.

Vietnam her bakımdan görülmeye değer bir ülke. Tarihi de derslerle dolu.