BÖLÜM: II

KATLEDİLİŞİNİN 491. YILINDA

ANISI ÖNÜNDE EĞİLİYORUZ

(KOMÜNİZMİN KIYISINDA BİR DEV)

THOMAS MÜNTZER (2)

“Yaşam hiçbir zaman açık konuşmaz.

Kendini çiçeğinde gösterir, köklerinde saklar.”

(Luce Irıgaray))

Thomas Müntzer, Stolberg’deki Harz Dağları’nda varlıklı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir; eğitimini Leipzig ile Frankfurt’ta tamamlar. 1510’lu yılların sonunda Luther’i ziyaret eder ve tüm ciddiyetiyle onun okulunda yıllarını geçirir. Beuditz’deki bir rahibe manastırında günah çıkartmadan sorumlu papaz olur. Sahip olduğu güvenlik ve boş zaman sayesinde Josephus, Eusebius’un kilise tarihi, Aziz Augustine, genel konseyle Konstans ve Basel konsillerinin yasalarını ve Suso ile Tauler’in mistik yazılarını okuma fırsatı bulur ve önde gelen liderlerle mektuplaşmaya başlar. Bir sonraki yıl Zwickau’daki Aziz Mary Kilisesi’nde görev yapan John Egranus’un yerine geçici olarak çalışması için vâiz olarak atanır. Başlangıçta tüm Almanya genelinde yayılmaya başlayan Luther’in genç havârîlerinden biri gibi görünür ve birden bire kendisini, yereldeki Fransiskanlarla şiddetli bir çatışma içinde bulur.

O tarihlerde Dresden’in üç katı olan Zwickau, Almanya’nın en büyük kentlerinden biriydi. Zengin bir tekstil merkezi halindeydi. Ne var ki kentin yakınlarında bulunan gümüş madenlerinin gelişmesiyle birlikte dokumacılıkta düşüş yaşandı ve çok sayıda dokumacı işsiz kaldı. Yoğun bir fiyat enflasyonuyla patlamaya hazır bir bombaya dönüşen kent, zengin kesimin üstte, işsiz kesimin altta olduğu köktenci bir kutuplaşma yaşanmaya başladı.

Zwickau, Bohemya sınırının üst kısmına konumlanmış durumdadır; bir önceki yüzyılda Taborcu ajitasyonun merkezi olmuştu; aynı zamanda gizli bir Pikard grubu da yaşamaktaydı. Bunlar zamanla açık bir örgütlenmeye dönüşerek Nicholas Storch yanlısı Zwickau Peygamberleri⁽⁷⁾ adını aldılar. Çoğunluğu maden sahipleri tarafından iflâsa sürüklenmiş eski zengin ve güçlü aile mensuplarıydı.

Müntzer kente ulaşınca Storch, onu işsiz dokumacılarla tanıştırır ve dini devrimciler tarikatının lideri yapar. Fransiskanlara yönelik vaazlarındaki şiddet, kent konseyi ve Aziz Mary cemaati ile arasını açar. Sonunda Aziz Mary üst-sınıfını terk eder; madencileri, fakir dokumacıları ve işsizleri çatısı altında toplamış olan Aziz Katherine Kilisesi’nin papazı olur. Burada Müntzer fakirlerin papazı adıyla ün alır.  Ortodoks bir Lutherci olmayı bırakıp Storch gibi kıyametçi olur. Zamanının önemli bir bölümünü Peygamberler tarikatının gizli dinî toplantılarında konuşmakla geçirir. Kent konseyi ile arasındaki çelişki, çekilmez boyutlara taşınınca, 1521 Bahar’ında Müntzer’den Zwickau’yu terk etmesi istenir.

Müntzer, kiliselerde vaaz vermesi konusunda davet alacağı Prag’a gider; orada, yeni bir Lutherci olarak coşkuyla karşılanır. Çok geçmeden, vaazlarının Lutherci bir nitelik göstermediği anlaşılır. O tam anlamıyla gerçek bir kiliastiktir artık; dili şiddetli ve müdahalecidir. Cennetliklerin, Tanrı tarafından binyıl öncesinde, son silâhlı mücadelede bir araya gelmekle görevlendirildiklerine ilişkin iddiası, tüm memnuniyetsizleri heyecanlandırır. Bu heyecan Luther yanlılarını rahatsız eder; bunun üzerine Müntzer, kenti terk eder. Terk etmeden önce Luther’i taklit ederek, belli başlı kiliselerin kapılarına çiviyle bir manifesto iliştirir. Yaşamının geri kalan döneminde ona yön verecek temel fikirlerinin bir özetini verir. 1522 yılı boyunca herhangi bir düzenli işte çalışmadan dolaşır. Wittenberg’de Luther’i ziyâret eder. Kendisini fazlasıyla kızdırmış olmasına karşın Luther, sahip olduğu nüfuzu kullanarak, Saksonya’daki Alstedt adlı küçük kasabada bulunan Aziz John Kilisesi’nde Müntzer’in papaz olmasını sağlar; 1523’te Paskalya Günü’nde ilk vaazını verir. Müntzer’in Alstedt’te geçirdiği on altı ay, onun mesleki yaşamının en sakin ve üretken dönemi olur. Eski bir rahibe olan Ottilie von Gersen ile burada evlenir. Cüretli ve etkileyici vaazları bir süre sonra onu bölgenin en popüler vaizi yapar. Vaazlarını dinlemek için dört bir yandan insanlar akın eder. Almancadaki ilk Aşâî Rabbanî Âyini’ni kaleme alır ve yayımlar. Sonrasında komünyon, vaftiz ve evlilik törenleri, hasta ve cenaze törenleri, komünyon öncesinde halk önünde düzenlenen günah çıkartma törenleri için kapsamlı bir dua kitabı yazar. Dua kitabı kabul görür ve yaygın biçimde uygulanır.  Köylüler İsyanı’na katılması Luther tarafından kınanmasına neden olur. Gene de Luther, üç yıl sonra söz konusu kitabı, dikkate almaktan geri kalmaz; çünkü bu kitaptaki dualar,  olağanüstü şiirsel ve dindar bir duygusallıkla yazılmışlardır.

Gün geçtikçe Müntzer kıyametle ilgili mesajlarını yüksek sesle yaymaya başlar ve açıktan kendisini Tanrı’nın seçilmiş kulu olarak sunar. Bu çalışmalarına koşut olarak devrimci bir orduya ilişkin gizli bir örgütlenme için çalışmalara başlar. Cennetlikler Birliği adını alan gizli örgüt, yakın bölgelerdeki manastır ve dini binalara yönelik saldırılarla ün kazanır. Kısa zamanda giderek artan sayıda insan toplar. Durum, Luther’i endişelendirmeye başlar. Öte yandan Müntzer ile yereldeki lordlardan biri olan Mansfeld Kontu arasında şiddetli bir tartışma yaşanır. Tartışma yaşanırken, eskisine oranla daha köktenci ve kendi içinde tutarlı bir dizi broşür yayımlar. Hakkında araştırma yapmaya karar veren Frederick Dük John’u, John Frederick’in oğlunu, şansölyesini ve birkaç memurunu Alstedt’e gönderir. Kalede, karşılarında vaaz vermeye davet edilen Müntzer, 13 Temmuz’da Reform çağının halk önünde yapılan en olağanüstü konuşmasını yapar. Vaazını Danyal’ın Kitabı’ndaki kıyamet öngörülerine dayandıran Müntzer, binyılı müjdeleyecek olan Cennetlikler Birliği ile Şeytan arasında hızla yaklaşmakta olan savaşı haber verir ve prensleri azizler ordusunun liderleri olarak bu savaşa katılmaları çağrısında bulunur. Alstedt’i çıkış noktası olarak alan yeni reformunu açıklar; bu reform ilkin tüm Saksonya’ya, oradan da tüm Almanya’ya ve dünyaya yayılacaktır. Sonunda Cennetlikler Krallığı kurulacaktır. Vaazını, kendisini dinleyen asilleri hareketine katılmadıkları takdirde imha edilecekleri tehdidini savurarak bitirir. Vaaz yayımlanıp dağıtılır. Dük, Prens Frederick’e danışmak için geri döner. Prens başlangıçta, açık bir eyleme girişene dek Müntzer’e hoşgörü gösterir. Weimar’a çağrılır ve sınava tâbi tutulur. Sınav sırasındaki söylemi, daha sert ve uzlaşmazdır.

Saksonya Sarayını ikna ettim algısıyla Alstedt’e geri döner. Frederick, Dük John ve Luther, Müntzer’i kentten kovmaları için Alstedt kent konseyine baskı uygulamaya başlar. Baskı sonuç verir ve 7 Ağustos 1524’te Müntzer birden bire Alstedt’i terk eder. Karısını, çocuklarını ve tüm mallarını geride bırakmıştır.

O yılın sonbahar ve kışını seyahat ederek geçirir Münster. Anabaptist Henry Pfeiffer’le buluşmak üzere Mühlhausen’e uğrar; liderliği Pfeiffer’den alır, kendi kıyametçi programını uygulamaya koyar. Cennetlikler Birliği’ni örgütleyerek ve kenti ele geçirme girişiminde bulunur; bir gösteri tertipler ve belediye başkanıyla konseyi kentten kovmayı dener. Asillerden ve paralı askerlerden oluşan bir silahlı güç, kalabalığı dağıtıp Müntzer ve Pfeiffer’i sürgün eder.