Geçen hafta, 1915’ten bu yana ilk kez, Ermeni araştırmalarına ve Ermenilerin düşünsel birikimine ışık tutacak, kapısı sokağa açılan kamusal bir mekânın açılışı yapıldı. Hrant Dink Vakfı bünyesindeki mekânda kütüphane, arşiv, konferans salonu Havak ve sergi alanında eşzamanlı birçok faaliyet yürütülecek. Nefret söylemi laboratuarı, Anadolu’nun kültürel mirası atölyeleri, Ermeni tarihi, kültürü ve sanatı kursları, dil kursları olacak. Sözlü tarih atölyeleri, İnsan Hakları, azınlık hakları, uzlaşma, Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin geliştirilmesine yönelik atölyeler akademisyen, hukukçu, araştırmacı, öğrenci ve bu konularla ilgilenen herkesin katılımına açık olacak.

Arşivde Hrant’a, Ermenilerin ve diğer azınlık gruplarının kültürel mirasına ilişkin binlerce belge, yazı, görsel, video ve ses dosyası en üst standartlarda muhafaza edilecek. 1996’dan beri, Türkiye’deki azınlıklarla ilgilenen herkes için bir danışma mercii olan Agos’un bilgi, belge birikimi ve tüm sayıları ile Vakıf tarafından toplanmakta olan Avukat Diran Bakar’ın ve tiyatromuzun belleği Hagop Ayvaz’ın kişisel arşivleri de dâhil bireysel arşivler ve Ermeni vakıflarına ait çeşitli belgeler yine bu bölümde muhafaza edilecek.

Vakıf bünyesindeki Enstitü yakında faaliyete geçecek. Agos da artık bu mekânda. Yeri gelmişken Hrant’ın katli sonrasında kurulan Vakfın birkaç yıla neler sığdırdığını hatırlatayım:

• 2012 Beyannamesi: İstanbul Ermeni Vakıflarının El Konan Mülkleri
• Medyada Nefret Söyleminin İzlenmesi
• Batılılaşan İstanbul’un Ermeni Mimarları
• Vicdan Filmleri Uluslararası Kısa Film Projesi
• Tarih ve Hafıza Araştırmaları Teşvik Fonu
• Anadolu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi Konferansları (Adana, Diyarbekir, Mardin)
• Müslümanlaştırılmış Ermeniler Konferansı
• Türkiye-Ermenistan Sınırı Sosyo-Ekonomik Etkiler Araştırması
• Türkiye-Ermenistan Burs Programı
• Türkiye-Ermenistan Gazeteci Diyalog Programı
• Türkiye-Ermenistan Seyahat Fonu ve Türkiye-Ermenistan Hibe Programı

Mekânın adı Anarad Hığutyun Binası. Yeterli öğrenci olmadığından yaklaşık on yıldır eğitim vermeyen Pangaltı Anarad Hığutyun Okulu binası Vakıfça kiralanıp yenilendi. Bu binanın tercih edilmesinde, merkezî konumu, geniş alanı ve teraslarıyla Vakıf ile Agos’un ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikleri taşıması belirleyici oldu. Binanın geçmişte okul olarak faaliyet göstermiş olması Vakfın misyonuyla örtüşerek iki kurum arasında pedagoji açısından özel bir devamlılık oluşturdu.

“1915’ten bu yana” diye başlamıştım. 19. yüzyıl her bakımdan Osmanlıda Gayrimüslim Rönesansıdır. Payitaht kadar Anadolu’da kamuya açık Ermeni sanat, edebiyat, felsefe ve musikî kurumları ve yayımladıkları düzenli yayınlar binlerle ifade edilir. Zakaria Mildanoğlu’nun derlemesindeki şu yedi kurum misâlen:

• Usumnasirats Ingerutyun (Eğitimperverler Cemiyeti) 1852 İstanbul
• Hay Taderagan Ingerutyun (Ermeni Tiyatro Cemiyeti) 1860 İstanbul
• “Tıbrotsaser” Dignants Miutyun (Okulsever Kadınlar Derneği) 1879 Amacı taşra fikrî yaşamının gelişmesi için kadın öğretmen yetiştirmek
• Hay Yerajışdaserneri Ingerutyun (Ermeni Müzikseverler Derneği) 1908 İstanbul
• Raffi Haraçtimagan Miutyun (“Raffi” Terakki Derneği) 1908 Üsküdar Üyeler ve halkın düşünsel ve fizikî gelişimini sağlamak
• Asbarez Lsaranagan Miutyun (Okuma Salonu Derneği) 1910 Amacı toplumun düşünsel, manevî ve fizikî gelişimine katkı koymak
• Knar Yerajışdagan Ingerutyun (Lir Müzik Topluluğu) 1910 Amacı uygulamalı müzik araştırmalarıyla müziği halka indirmek.

Sadece Ermeniler mi, alalım 1861’de kurulan, 1924’te devletçe kapatılan, 1965’te Beyoğlu Balo Sokak’taki binası yıkılıp otopark yapılan, arşivi de Ankara’nın dehlizlerinde yiten İstanbul Rum Edebiyat Cemiyeti’ni. Yitirilen medeniyetin haddi hesabı yok.

TAZİYE

Açılışa gelemedi, hastalığı korkunç bir hızla ilerledi, cumartesi kaybettik Baron Seropyan’ı. Hrant’ın yoldaşı, Agos’un ortadireğiydi. Nur içinde yatsın.

[email protected]

Twitter@AktarCengiz