İskoçya’da kendi geleceğini belirleme hakkını temel alan bağımsızlık referandumuna sadece on ay kaldı. Gelecek Eylülde yapılacak referandumda “evet” oylarının kazanması için kolları sıvayan İskoçya Başbakanı ve İskoç Ulusal Partisi (SNP) lideri Alex Salmond önceki gün yol haritasını içeren Beyaz Kitabı’nı medyaya tanıttı. Bu kitap, kendi deyimiyle, sadece İskoçya değil bağımsızlık talep eden bütün halklar için bugüne kadar örneği görülmemiş kapsamlı bir rehber niteliğinde.

Salmond’un iki yüz kadar gazeteci önünde yaptığı bu tanıtımdan önce Cameron hükümetinin şahinliğiyle tanınan İskoçya’dan sorumlu yeni Bakanı Alistair Carmichael, yol haritasında yer alan ve bağımsızlığın temel direkleri sayılabilecek konularda bazı uyarılarda bulunmuştu. Bu uyarılar göz önüne alındığında, bağımsızlığa giden yolun çıkmaz yol olduğu net bir şekilde ortaya çıkıyordu.

Tahmin olunacağı üzere, bağımsız İskoçya tartışmaları sadece Birleşik Krallık’ta değil, aynı zamanda İspanya’da da ilgiyle izleniyordu. Çünkü İskoçya’yı örnek alan ve 2014’te benzer bir referandum düzenlemek isteyen Katalan milliyetçiler, anayasaya aykırılığı gerekçesiyle kendi geleceğini belirleme hakkına dayanan bir halk oylaması düzenlenmesine karşı çıkan Başbakan Rajoy’a hep Cameron’u örnek gösteriyordu. Birleşik Krallık, böyle bir referandum düzenlenmesine izin veriyordu ama bağımsızlık seçeneğinin kazanması halinde İspanya’dan farklı bir yaklaşım içinde miydi acaba?

Bağımsız İskoçya’nın temel direkleri  

670 sayfalık Beyaz Kitap’ta bağımsız İskoçya’nın temel direklerinden biri ulusal para olarak sterlinin kullanılmasıydı. Çünkü Nobel Ekonomi ödülü sahibi Amerikalı Joseph Stiglitz’in de üyesi olduğu Akil Adamlar Komitesi’nin önerisi bu yöndeydi. Ayrı bir para birimi karmaşık bir süreç gerektirdiği, avro kullanılmasının da pratik olmadığı gerekçesiyle. Salmond basın toplantısında, Kraliyet’e bağlı, Londra ile ekonomik bağı sağlam bir bağımsız İskoçya tarifi yaparken, “avro bölgesine girmek gibi bir niyetimiz yok” diye de ekliyordu.

Salmond’un söyledikleri iyi güzeldi ama birlikten çıkıp bağımsız olacak bir İskoçya’nın para birimi olarak sterlini kullanmasına Büyük Britanya’nın ne diyeceği sorusu yanıtsız kalıyordu. Aslında bu sorunun yanıtını, Salmond’un basın toplantısından günler öncesinden Carmichael vermişti. Aptallık olarak nitelediği bağımsızlık halinde Londra’nın İskoçya’ya “yabancı devlet muamelesi” yapacağı uyarısında bulunmuştu. İskoçya’nın sterlini kullanamayacağı gerçeği bir yana, bunun bazı ekonomik yaptırımlar olabileceğini bile ima etmişti. Örneğin İngiliz donanmasının İskoçya’dan gemi siparişi ettiğini ama konuyla ilgili anlaşmanın İskoçya bağımsız olduğu takdirde gözden geçirilebileceğini söylemişti.

Salmond’un bağımsız İskoçya’yı üzerine oturttuğu temellerden bir diğeri de AB üyeliğiydi. Katalunya özerk yönetim Başkanı Artur Mas gibi Alex Salmond da İskoçya’nın AB içinde kalacağı hayalini canlı tutuyordu. Ama İskoçya’nın otomatik olarak AB üyesi olarak devam etmesinin imkânı yoktu. AB Komisyonu’ndan gelen açıklama bu gerçeğin altını çiziyordu. Bağımsız İskoçya yeniden üyelik aşamalarından geçecek ve daha da önemlisi üyeliği 28’lerin onayına sunulacaktı. Birleşik Krallık, hatta İspanya bu üyeliğe karşı vetolarını kullanmazlar mıydı?

Mariano Rajoy’dan uyarılar

Başta altını çizdiğim gibi, İskoçya’nın ve Avrupa ülkelerinden birinin bir bölgesinin bağımsız olmasına İspanya’nın “hayır” diyeceğine kuşku yok. Madrid’in Kosova’yı halen tanımadığı göz önüne alınacak olursa bu konuda ilkeli bir tutum izlediğini ve “çifte standart” denebilecek uygulamalardan kaçındığını söylemek mümkün. Kosova’nın bağımsızlığı, vurgulaya geldiğim gibi BM Genel Kurulu’nun 14 Aralık 1960 tarihli 1514 sayılı ilke kararına aykırı. Çünkü bu kararın 6. maddesi kendi kaderini belirleme hakkının ülkelerin toprak bütünlüğünü bozacak şekilde kullanılamayacağının altını çiziyor.

İspanya ayrıca bağımsızlık peşinde koşan Katalan ve Bask milliyetçilere yeri geldikçe hep bağımsız olduklarında AB dışında kalacakları uyarısında bulunuyor. İspanya’nın hedefinde sadece onlar değil aynı zamanda onlara örnek olabilecek diğer milliyetçiler de var elbette. Nitekim18 Eylül 2014 referandumu kesinlik kazanınca, İskoçya’nın bağımsızlığı ve AB üyeliğini veto edecek ülkelerin başında İspanya’nın adı zikredilmeye başlandı. Dolayısıyla Salmond’un İskoçya’nın bağımsızlığı için sadece İngiltere’yi değil, İspanya’yı da ikna etmesi gerekiyor ki bu neredeyse imkânsız.

Başbakan Mariano Rajoy dün Madrid’de bir araya geldiği Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande ile birlikte düzenlediği ortak basın toplantısında kendisine yöneltilen sorular üzerine bu konuya ayrıntılı biçimde değindi. Ağzına Katalan ve Katalunya sözcüğünü bir kez dahi almadı ama Salmond’a ciddi uyarılarda bulundu. “Bir bölge bağımsızlığını ilan ederse AB’nin dışında kalır” diyerek kızım sana söylüyorum, gelinim sen anla misali İskoçlar üzerinden Katalanlara da mesaj verdi.

Tanınmış İngiliz sosyolog Anthony Giddens, daha 2005’te Avrupa ekonomisinin çökmesi ve milliyetçiliğin geri dönmesinden kaygılandığını yazmıştı. Fransa’nın eski Cumhurbaşkanı Mitterrad’nın savaş olduğunu söylediği milliyetçiliğin… Giddens’e göre İngiltere’de ve İspanya’da çevresel milliyetçilerin ayağa kalkması ekonomik krizin bir sonucu. Giddens iki ülke milliyetçileri arasında paralellik değil doğrudan bir ilinti olduğunu söylüyor. Öyle bir ilinti ki İspanya İskoçya’nın, Birleşik Krallık da Katalunya’nın bağımsızlığını veto edebilir.

Beyaz Kitap ne derse desin İskoçya’nın bağımsızlığa giden yolu çıkmaz. Katalunya’nınki de öyle aslında. İki ülke arasındaki tek fark, İspanyol anayasasının imkân vermediği bağımsızlık referandumunun Birleşik Krallık’ta yapılacak olması. Bağımsızlık her şeye karşın İskoçya’da kazanır mı? Kazanırsa neler olur? Katalan ve Basklar bundan nasıl etkilenir? Bu soruların yanıtlarını alabilmek için bekleyip görmek gerekiyor kuşkusuz.