Bu yazımda, TESEV ve Bask Ülkesi Üniversitesi’nin (UPV) 10 Şubat’ta Bilbao’da düzenlediği panelde ele alınan konuları aktarmaya devam ediyorum. “Çatışmadan barış sürecine” panelin son oturumunun taşıdığı başlıktı. Etyen Mahçupyan’ın açılış konuşmasını yaptığı oturumda, konuşmacılar arasında Bask milliyetçiliğinin radikal kesimini oluşturan abertzale (yurtsever) sola mensup tanınmış bir isim de vardı: Profesör Francisco Letamendia.

Geçen yıl Bask Ülkesi Üniversitesi’nden emekli olan Letamendia, Franco diktatörlüğüne karşı bir dönem ETA içinde mücadele etmiş; 1970’de görülen tarihi Burgos davasında, (Juicio de Burgos) örgütün müstakbel siyasi kolu Herri Batasuna’nın yönetim kadrosunda yer alacak olan İtziar Aizpurua’nın avukatlığını üstlenmişti. Ardından Fransa’ya sığınmak zorunda kalan Letamendia ya da o kod ismiyle Ortzi, Franco öldükten sonra ülkesine dönmüş ve ETA’nın 1982’de kendini fesheden siyasi-askerî (PM) kanadının Marksist ve milliyetçi Bask Devrimci Partisi’ne (Euskal Iraultzarako Alderdia) katılmıştı.

ETA’nın boykot ettiği ilk demokratik seçimlerde (1977) bu partinin de içinde yer aldığıBask Solu (EE- Euskadiko Ezkerra) koalisyonunu temsilen milletvekili seçilmişti. Abertzale Sol’un 1978 anayasasını yapan ilk meclisteki tek sesi olan ve geleceğini belirleme (oto-determinasyon) hakkını anayasaya yazdırmak için komisyonlarda ölesiye mücadele eden Letamendia ayrıca ETA mahkûmları için genel af talebinde bulunurken, Franco döneminin suçlarını kapsayan Siyasi Af Yasası’na da karşı çıkarak şimşekleri üzerine çekmişti. Birçok yayımlanmış eseri bulunan Letamendia, Meclis deneyimini yayımladığı iki kitapta “Denuncia en el parlamento (1978) ve El no vasco a la reforma (1979)” ayrıntılarıyla aktarıyor. Doktorasını Fransa’da Paris VIII Üniversitesi’nde veren Francisco Letamendia’nın, kitap olarak yayımladığı “Bask milliyetçiliği ve ETA’nın tarihi” başlıklı üç ciltlik tezi Bask milliyetçiliğini anlatan başlıca başvuru kaynaklarından biri. Benim de iki kitabımda çokça yararlandığım bu eser özellikle orijinal ETA belgelerini içermesi nedeniyle önem taşıyor. Francisco Letamendia 1979 erken seçimlerinde abertzale solun yeni partisi Herri Batasuna’yı temsilen Temsilciler Meclisi’ne ikinci kez seçilmiş ama partinin talimatına uyarak bu yasama döneminde hiçbir etkinlikte bulunmamıştı. Geleceğini belirleme hakkını içermediği için 1978 anayasasına ret oyunu savunmuş, bir yıl sonra yapılan Bask özerk parlamentosuna seçildiği halde sandalyesini boş bırakmış, 1982’de de aktif siyasi hayatına son vermişti.

Bu dönemde Paris’te yaşamaya başlayan ve doktorasını tamamlayan Francisco Letamendia, ETA’nın Herri Batasuna’ya müdahale ettiği gerekçesiyle partisiyle de ipleri koparmıştı. 1985’de Bask Ülkesi Üniversitesi Siyasal Bilgiler kürsüsünde öğretim üyeliğine başlamıştı.

Yemek molasında kendisiyle sohbet imkânı bulduğum Profesör Letamendia, bir dönem ETA içinden geldiği ve siyasi tezlerini paylaştığı halde, şiddete bulaşmış, terörü desteklemiş değil. Oturumda yaptığı konuşmada terör örgütünün kuruluşundan bu yana geçirdiği değişimi ve son silah bırakma sürecini “ETA’nın sonu ve çatışmanın çözümü” (Fin de ETA y resolución del conflicto) başlıklı kitabı çerçevesinde özetlemeye çalıştı.

Kabul etmek gerekir ki İspanya’nın yakın siyasi tarihi içinde örgütün geçirdiği siyasi değişimi ne yirmi dakikalık bir konuşmaya, ne de bir köşe yazısına sığdırmak mümkün.Burgos davası, Cezayir görüşmeleri ya da Lizarra süreci sözcükleriyle ifade edilen olayları izah edebilmek için saatlerce konuşmak ya da sayfalarca yazmak gerekiyor. ETA’nın silah bırakma noktasına gelişinin kuşkusuz birçok nedeni var ama bu sürecin her şeyden önce abertzale solun kendi içinde yaptığı bir tartışmanın sonucu gerçekleştiğinin altını kalın çizgilerle çizmek önem taşıyor. Nitekim devlet, daha 1988 yılında tüm siyasi partilerin katılımıyla imzalanan Ajuria Enea Paktı ile silah bırakmanın alt yapısını (topluma kazandırma ve siyaset yolunu açma vb) oluşturmuştu ama siyasi koluyla bu paktın dışında kalan ETA 20 Ekim 2011 tarihine kadar bu noktaya gelmemek için direnmişti.

Terör örgütünün silah bırakması 17 Ekimde San Sebastian’da yapılan Aiete Uluslararası Barış Konferansı’nın (üçüncü göz) ertesinde gerçekleşti. Konferansa katılanlar arasında BM eski Genel Sekreteri Kofi Annan, Sinn Fein’in Başkanı Gerry Adams, Fransa eski İçişleri Bakanı Pierre Joxe, eski İngiltere Başbakanı Blair’in özel kalem müdürü Jonathan Powell gibi tanınmış şahsiyetler vardı. Konferansa dönemin Zapatero hükümeti temsilcileri katılmamış, taraf da, engel de olmamıştı. Konferansın sonunda Kofi Annan tarafından okunan beş maddelik bildirinin ilk maddesi, ETA’yı kesin silah bırakmaya ve İspanyol ve Fransız hükümetleriyle diyaloga girmeye davet ediyordu. İşte ETA bu çağrıya uyarak kesin silah bıraktığını duyurmuştu.

Aiete bildirisinin diğer maddelerinin, özellikle ETA mahkûmlarının durumlarıyla ilgili olanın hayata geçirilmesinde birtakım sorunlar ortaya çıktı. Bunda kuşkusuz barış sürecinin itici gücü olan sosyalist Zapatero hükümetinin erken genel seçimlerde iktidardan düşmesinin ve iktidar olan Halkçı Parti’nin (PP- Partido Popular) konuyla ilgili farklı politikalar izlemesinin rolü oldu.

Söz konusu sorunlar, TESEV heyetinin Vitoria’da özerk parlamentoya yaptığı ziyaret sırasında, gerek parlamento Başkanı Bayan Baxarto Tejeria Otermin, gerek İnsan Hakları Komisyonu temsilcileri ile yapılan görüşmelerde gündeme geldi. Komisyona katılmayan abertzale solun özerk parlamentodaki temsilcisi EH Bildu, konuyla ilgili görüşlerini ertesi gün parti mensubu San Sebastian Belediye Başkanı Juan Carlos Izagirre’ye yaptığımız ziyaret sırasında bize aktarma fırsatı buldu. Çözüm süreçlerinde gündeme gelebilecek bu sorunları bir sonraki yazımda ayrıntılı olarak ele alacağım.