2005 yılında 380 lira olan asgari ücret artık bin 404 lira. Aradan geçen 12 yılda TL bazında yüzde 270 artış gösteren asgari ücret gerçekte de aynı oranda arttı mı?

Önce şu noktayı belirtelim. 2005 yılı Şubat ayından 2017 yılı Şubat ayına kadar ülkemizde genel mal fiyatları da yüzde 164 oranında artış gösterdi. Enflasyondan arındırılan asgari ücretin yüzde 56 civarı reel artış yaşadığını söyleyebiliriz. 

2005 yılında asgari ücretle 100 adet aldığımız bir üründen bugün asgari ücretle 155 adet almamız gerekiyor. Acaba gerçekten durum böyle oldu mu? Gelin çok fazla tüketilen ürün bazında olaya bakalım:

Gıda’da durum ne?

Enflasyon hesaplamasında en yüksek pay %21,77 ile gıda ürünlerinden oluşuyor. Bizler aylık 100 lira gelirimizin 21,77 lirasını gıdaya harcamış sayılıyoruz. Gıda ürünlerinde ise en yüksek payı ekmek alıyor. 2005 yılı Şubat ayında asgari ücretle 320 adet ekmek satın alabilirken, 2017 Şubat ayında 354 ekmek satın alabiliyoruz. 12 yıl sonra asgari ücretlinin satın alabildiği ekmek sayısı 34 adet daha artış göstermiş. Yani ekmek bazında asgari ücret sadece reel olarak %10,7 artmış.

Asgari ücretli gıda harcamasında ikinci sırada yer alan et tüketiminde de sadece yüzde 6,4 ve 11,3 reel artış yaşayabilmiş. Yumurtada ise artış nerede ise sıfır olurken, beyaz peynirde yüzde 10,7 fakirleşmiş oldu. Buna karşılık domates,Süt ve yoğurt alım gücü yaklaşık olarak iki katına yükselmiş durumda.

Konut harcamasında durum iyi

Özellikle 2008-09 küresel krizden sonra dünya çapında hızla artan gayrimenkul fiyatlarına rağmen asgari ücretlinin barınma refahında bir azalma yaşanmamış görülüyor. Bir hane halkının 100 liralık gelirinin 5,11 lirası kiraya gittiği varsayılıyor. Buna göre asgari ücretli 2005 yılında 243 lira olan ortalama kira harcamasının 1,5 katı maaş alırken, şimdi bu oran 1,9 kata yükselmiş durumda. 2017 yılı Şubat ayında Türkiye’de ortalama kira fiyatının 756 lira olduğu varsayılmaktadır. İşte barınma sektöründeki gelişmeler:

Barınma yanında hane içi yapılan harcamalarda da asgari ücretin ciddi oranda arttığı görülüyor. Mesela kira harcamasında yüzde 27,2 reel artış yaşanırken, elektrik harcamasında da yüzde 43,4 reel artış imkanı elde edilmiş. Su ve doğalgaz harcamalarında da yaklaşık olarak yüzde 40-50 arası reel gelir artışı sağlanmış oluyor. Barınma harcamalarının tüketim içindeki payının da yüksek olması, asgari ücretteki reel artışın ağırlıkla bu alandan geldiğini söyleyebiliriz. 

Ulaşımda sorun yok

2005 yılında dizel otomobil henüz listede olmadığı için benzinli otomobil harcamasından yola çıkıyoruz. 12 yıl önce ortalama bir benzinli otomobil fiyatı 25,3 bin lira olarak görülüyordu. Bugün benzinli otomobil fiyatı 64,2 bin lira olarak kayıtlarda yer alıyor. Buna göre asgari ücretlinin benzinli otomobil alım süresi yüzde 48,5 oranında azalmış görülüyor.

Mesela 2005 yılında bir asgari ücretle 194,7 litre mazot alınırken, bugün 299,0 litre mazot alınabiliyor. Benzinde ise alım gücü yüzde 74,7 artmış oldu. Asgari ücretli 12 yıl önce 150 litre benzin alırken, artık 262 litre benzin alabilecek noktaya geldi. Dolmuş ücretinde ise asgari ücretle yüzde 59 daha fazla yolculuk yapma imkanı kazanılmış oldu. Servis ücretinde ise bu oran sadece yüzde 35 arttı.

Asgari ücretlinin tek zorlanacağı alan “araç tamir-bakımı” olmuş. Burada yüzde 35,2 reel kötüleşme söz konusu.

Giyimde her şey güzel

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre hane halkı harcamasının yüzde 7,33’ünü giyim ve ayakkabıya yapıyor. Bu harcamanın da en yüksek payı erkek pantolonuna gidiyor. 2005 yılı Şubat ayında 46,69 liraya satın alınan bir pantolon Şubat 2017’de 93,95 liraya yükseliyor. 2005 Şubatında asgari ücret ile 8,1 pantolon alınabilirken, 2017 Şubat ayında 14,9 pantolon alınabiliyor. Erkek ayakkabı ise 5,4 adetten 11,7 adete yükseliyor. Erkek gömlekte ise 12,8 adetten 23,1 adete yükseliş yaşanıyor. Kadın pantolonda ise asgari ücretlinin alım gücü 8,7 adetten 18,0 adete yükseliyor.Kadın ayakkabı da ise 7,5 adetten 16,5 adete yükseliyor. Giyim ve ayakkabıda alım gücündeki artış oranları şu şekilde gerçekleşiyor: Erkek pantolon (%83,4); erkek ayakkabı (%117,5); erkek gömlek (%79,9); kadın pantolon (%106,7); Kadın ayakkabı (%118,7); kadın tişört (%150,0); kadın kazak (%184,4); çocuk pantolon (%129,6).

Diğer ilginç ürün fiyatları

Asgari ücretli biri 2005 yılında maaşı ile bir ayda 10,7 kez gündelik temizlikçi alabilirken, bu oran 2017 yılında 11,0 güne çıktı. Artış sadece %2,7’de kaldı. Ama asgari ücretli ev eşyasında alım gücünü ciddi şekilde artırdı. Mesela oturma odası takımını artık iki kat alabilir duruma geldi. Keza buzdolabında da artık 1 yerine 2 buzdolabı alabiliyor. Çamaşır makinesinde ise 1 yerine 2,2  alım yapabilir oldu. Ev içi alım gücü artmasına karşılık sağlıkta aynı durum söz konusu maalesef değil. İlaçlar için mesela 103,2 kutu yerine artık 142,5 kutu alabiliyor. İlaçta alım gücü reel olarak yüzde 38,0 arttı. Ama diş dolgusunda durum daha olumsuz. Eskiden 14,5 dişine dolgu yaptırırken, artık 10,9 düş dolgusu yaptırabiliyor. Eğitimde ise artık liseye 1 yerine 2,3 öğrenci yollayabilirken, ana okulunda sadece 0,14’lük artış oldu. Ana okulu ücretleri 31,4 liradan 64,4 liraya yükselirken, özel ücreti 6 bin 228 liradan 10 bin 516 liraya çıkmış görülüyor.

Asgari ücretliyi belki de en fazla zorlayan sektör hazır yemek sektörü oldu. Mesela paramızın yüzde 1,11’ini harcadığımız hazır yemekler 2,72 liradan 8,92 liraya yükseldi. 12 yıl önce 134,3 kap hazır yemek alabilirken, şimdi 157,5 kap alınabiliyor. 2005 yılında asgari ücretle 830 bardak sıcak içecek alınabilirken, bu sayı yüzde 24,7 artışla bin 35’e yükseldi.