Sizce de unutulmamış olacağı veçhile, 

Müdafaa-i Hukuk Grubu içinde bugün 

mahkeme riyasetini iddia eden zatın da 

dahil bulunduğu muhalefet ve gizli bir 

komitenin teşkili ve…

Rauf Orbay

Tarihimizde bu kadar büyük etki yapmış başka bir oylama var mıdır bilmiyorum ama 4 Mart 1925 tarihli Takrir-i Sükûn Kanunu, toplam üye sayısı 287 olan bir TBMM'de sadece ve sadece 122 oyla kabul edilmişti dersem sanırım ne demek istediğimi anlayacaksınız. Bırakın 367'yi, üye tam sayısının yarıdan bir fazlası demek olan salt çoğunluk bile yoktu ortada. Hem de ne için? Trafik Kanunu filan için değil, Türkiye'nin kaderini değiştiren kritik bir oylama için. 

Sordunuz, biliyorum: Peki bu kanun nasıl meşru kabul edilmişti?

Vallahi orasını pek karıştırmayın, zira o zamanlar Sabih Kanadoğlu olmak biraz cesaret isterdi. 

İlk TBMM en sert tartışmaların yaşandığı ve bu yüzden zapt edilmesi çok çok zor olan bir meclisti. Oradan kanun geçirmek, tabiri caizse deveye hendek atlatmak kadar zordu. Her üye başlı başına bir devlet organı gibi çalışıyor; mecliste çok çetin tartışmalar, hatta kavgalar yaşanıyordu; hatta savaş yıllarında herkesin beli silahlı olduğu için ateşli tartışmalar sırasında tabancaların çekildiği bile vakiydi.

Milletvekilleri, kelimenin gerçek anlamında milletin vekilleriydi, yani bir partinin kıyağı sayesinde değil, kendi özellikleri ve güvenilirlikleriyle oraya gelmişlerdi ve seçmenlerine karşı derin bir sorumluluk duygusuyla hareket ediyorlardı. Müzakereler uzayınca kanunların çıkması gecikiyor, bu da sistemin işleyişinde çeşitli aksamalara yol açıyordu. 

İşte bu aşamada İnkılap Tarihi kitaplarımızda sözü edilmeyen bir gizli bir komite kurulacaktı. Selamet-i Umumiye Komitesi adı verilen bu gizli örgütün 1922-1923 döneminde demokratik hayatımızı nasıl biçimlendirdiğini ve ardından yine bir gizli komite işi olduğu anlaşılan Takrir-i Sükun Kanunu'yla Türkiye'de çok sesliliğin nasıl bıçak gibi kesilip Metin Toker'in deyişiyle bir 'mezar sessizliği'nin hakim kılındığını yeni nesle anlatmak lazım ki, tarihin tek bir çizgi halinde değil, uzaktan düzmüş gibi görünen eğri büğrü çizgilerden oluştuğunu görebilsinler.

Peki birinci meclisin bu iş bitirici gizli komitesinin mahiyeti neydi? Kimlerden oluşuyordu? Ve daha önemlisi, neler yapmıştı.

Ahmet Demirel Birinci Mecliste Muhalefet adlı değerli incelemesinde komitenin işlevini, önemli meseleleri meclisten geçirmek ve meclis çoğunluğunu denetim altına almak şeklinde özetliyor. Bu komite gizli görüşmeler yoluyla diğer milletvekili arkadaşlarının güvenlerini kötüye kullanarak bir “azınlık tahakkümü” meydana getirmekteydi. 1922 baharında faaliyete geçen komitenin ilk sınavı, Mustafa Kemal Paşa'ya başkomutanlık verilmesi müzakereleriydi. Öyle bir meclis vardı ki karşılarında, Mersin mebusu Selahattin [Köseoğlu] şöyle kükreyebiliyordu Mustafa Kemal'in talepleri karşısında:

Yüksek Meclis görüşme ve tartışma makamıdır, onay makamı değildir. Buradan millete emrolunmaz. Millet, buradan isteklerini beyan eder. Böyle şeyler görüşme yapılmaksızın geçerse, o zaman Meclis yok demektir. Meclisin şahsına hürmet edilmelidir.

İsmet İnönü ise hatıralarında Mustafa Kemal'in bu sıkı muhalefet yüzünden iki defa meclisi kapatmayı düşündüğünü ve “Bu iş böyle olmayacak. En iyisi meclisi kapatmak” dediğini aktarır. İşte Selamet-i Umumiye Komitesi çetin meclis denetimini aşmanın bir yolu olarak devreye sokulmuş ve millî iradeyi bazen ikna, bazen baskı ve bazen de tehditle yönlendirmiş görünüyor.
 

 

Bunun kanıtını, ilk olarak eski Başbakan Rauf Orbay'ın 1926 tarihli bir mektubunda ve asıl geniş bilgiyi, komitenin kurucularından Dr. Emin Erkul'un 2-3 Mart 1954 tarihli Vakit gazetesinde tefrika edilen hatıralarında buluyoruz. 

Rauf Bey'in Paris'ten 12 Ekim 1926 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı'na yazdığı o cesur mektubun bir paragrafında şöyle bir ifade geçmekteydi (metin sadeleştirilmiştir):

Büyük Millet Meclisinde İkinci Grub'un kuruluş nedenine gelince: Sizce de unutulmamış olacağı gibi Müdafaaı Hukuk Grubu içinde, bugün mahkeme başkanlığı iddiasında bulunan kişinin de yer aldığı gizli bir komitenin kurulması ve gizli görüşmelerde bulunarak ve grubun diğer üyelerinin iyi niyet ve güvenlerini kötüye kullanarak grub görüşmelerine azınlığın hakim olmasına çalışılmasından kaynaklanmıştı. 

Rauf Orbay'ın bu gizli komiteyi o tarihlerde Başbakan olan bir kişi sıfatıyla deşifre etmesi ve mecliste bir azınlık tahakkümü kurulmasından söz etmesi bilgisini tamamlayan Dr. Emin Erkul, hatıralarında bu gizli komitenin nasıl bir derin devlet gibi çalıştığını içeriden biri sıfatıyla şöyle anlatıyor:

Birinci Millet Meclisi'nin sonlarına kadar gerek Meclise ve gerekse birinci gruba hakim ve nâzım [düzenleyici] rolünü ifa etmiş olan bu zümreye ancak otuz beş kişi iştirak etmişti. Bu otuz beşler tam bir tesanüt [dayanışma] halinde hareket ediyor ve evlerde gizli oturumlar tertip ederek Meclis ruznamesindeki [gündemindeki] maddeleri müzakereye ve neticeye bağlıyordu. Zümrede verilen kararlar birinci grup müzakerelerinden evvel yakın arkadaşlara telkin ediliyor ve grup içtimalarında [toplantılarında] müdafaa edilerek grup ekseriyetinin kararına iktiran ettiriliyordu [yaklaştırılıyordu]. Bir kere grupun ekseriyeti tarafından kabul edilen herhangi bir mevzu grup toplantılarında muhalif veya müstenkif [çekimser] kalanlar dahi olsa disiplin kavaidi mucibince ekseriyet [disiplin kararlarına uygun olarak çoğunluk] kararına uyarak Mecliste ekseriyet temin ediliyordu. 

Dr. Emin Erkul'un söylediklerinden çıkardıklarımız şunlar:

1) Gizli komite 1922 baharından 1923 Ağustos'una kadar gerek Meclise, gerekse sonradan CHP adını alacak olan Birinci Gruba hakim olmuş ve onu yönetmiştir.

2) Bu komite 35 kişiden oluşmaktaydı. 

3) Tam bir dayanışma içerisinde önemli gündem maddeleri görüşülmeden önce evlerde gizli gizli toplanıyor, kendilerini Meclis yerine koyarak müzakerelerde bulunuyor ve Birinci Grup üyelerine telkinde bulunduktan sonra Meclise giriyor ve oturumlarda önceden belirlenmiş taktikleri uygulayarak istedikleri kanunu çıkartıyorlardı.

Bu gizli komitenin Mecliste zaman zaman terör havası estirdiğini, bazı çatışma ve kavgalarda rol oynadığını ve gerekirse şiddete başvurduğunu, hem organizatörlük, hem de tetikçilik yaptığını söyleyebiliriz. Ne var ki bu ikna veya şiddet eylemleri de bir yerde işe yaramaz olunca, özellikle de Lozan'ı kabul etmeyecekleri anlaşılınca yine bu gizli komitenin baskısıyla Meclisin kendini feshi ve seçimlere gitmesi gerçekleşecektir. İşte Mustafa Kemal Paşa'nın Çankaya Köşkü'nde yazar İsmail Habib Sevük'e söylediği “Kız gibi bir Meclis yapalım” sözü tam da bu ortamda dillendirilmişti.

İkinci Meclis gerçekten de “kız gibi” oldu mu, olmadı mı, orası tartışmalı. Ancak Türkiye'de demokrasinin kesintiye uğramasında en büyük dönüm noktalarından birini teşkil eden Takrir-i Sükûn Kanunu'nun bu Meclis tarafından zoraki bir tavırla kabul edilmesi olayına baktığımızda bu gizli komitenin Tek Parti Dönemi boyunca da bir hayalet gibi başımızın üzerinde gezindiğini söyleyebiliriz. 

Kim bilir belki hala o hayaleti kovamadık evimizden. Hem kovulacağına aklınız kesiyor mu sizin?