Santiago Carillo’nun öldüğünü (97 yaşında) bu sabah Hadi Uluengin’in yazısından öğrendim. Avro-komünizmin bir kahramanı Berlinguer, ikincisi de Carillo’ydu. Hadi’nin de dediği gibi, Marchais de oralarda geziniyordu, ama metazori; ruhen Stalin’den hiç kopmadı. Zaten hep söylerim: Sovyetler Birliği’nde bir “Stalin nedreti” başgösterse, Fransız Komünist Partisi enternasyonalist dayanışma içinde şöyle on, yirmi Stalin bulup gönderebilirdi.

Carillo, yetmişlerin o ilginç üçlüsünün son temsilcisi olarak aramızdan ayrıldı, demek ki. Gelgelelim, yıllardır, Yarbay’ın teşebbüsünden beri, Carillo’nun ağzından çıkma ya da Carillo hakkında söylenmiş bir söz yok aklımda. Bu, kısmen, adamın yaşlanmasının sonucu olabilir. Doksanını bulan insanlar —genellikle— “dünyayı sarsan” sözler bulup söyleyemezler. Gene de, daha önemli kısmı, Avro-komünizmin yavaş yavaş siyaset arenasından silinmesiydi.

Niye silindi? Bu kadarlık barutu mu vardı? Kitlelerin uzun vadede yüz vermeyeceği kof bir ideoloji miydi?

Bence şöyle oldu: Avrupa’nın üç önemli Komünist Partisi’nin bu “Avro” önekiyle Sovyet nüfuzunu reddetmesi, onlar için çok önemli bir gelişmeydi. Üçü de, katı Moskovacı tutumlarıyla kendi topraklarında habire alan kaybettiklerinin farkına varmıştı. Oysa İkinci Dünya Savaşı ve Nazi işgali sırasında, Direniş’te (Fransa ve İtalya’da) Komünistler en önde dövüştüğü için Savaş’ın bitiminde Komünizm’in prestiji yüksekti. Ama 1945’ten 1975’e gelinceye kadar bu prestij buharlaşmıştı.

Moskova’da iyi şeyler olsa, bir partinin “Moskovacı” olması bir dereceye kadar anlaşılır: “Bakın, arkadaşlar, orada insanlar ne güzel şeyler yapıyor. Biz de yapalım,” demenin bir mantığı vardır. Ama Komünizm’in kitabında olacağı söylenen güzel şeyleri, Moskova’nın sokağına baktığınızda göremiyorsunuz. Üstüne de Budapeşte, Prag gelip tüy dikiyor.

Bunlara rağmen “uluslararası birlik, dayanışma” diye belletilmiş şeylerden, 1917’nin şanlı tarihinden vazgeçmemek üzere diretti birçok Komünist (bu konuyu ayrıca yazmak istiyorum). Ama sonunda —bence bir hayli gecikmiş olarak— hiç değilse bazıları “yeter” dedi.

Bunu deme noktasına gelmek onlar için önemliydi, ciddi bir çaba ve mücadele sonunda buraya gelinmişti.

İyi de, yeni düşünceleri, yenilemeye çalıştıkları (pek başarılı olamadan) dilleriyle bu partiler memleketin ahalisine hitap edecek, o ahaliyle ilişki kuracak...

Söyledikleri, o ahali açısından ne kadar “yeni”?

Yeni meni değil, çünkü bu memleketlerde sittin senedir, Sosyalist, Sosyal-demokrat partiler var. “Avrupa-komünizmi” kuruluyorsa, karşısında yıllanmış, hattâ yaşlanmış “Avrupa-sosyalizmi” var.

Avrupa-komünizmi, elinde yanlış mallarla yanlış yere gelmiş işportacıya benzedi. Gelip yaygısını yayıyor. “Ey ahali, bakın size neler getirdim!” diye söze başlıyor. Ama yaygısına dizdiği incik boncuk yıllardır satılıyor burada. Satan belli, yeri belli, her şeyi belli. Hattâ biraz usanç vermiş.

Avro-komünizm, Stalin’den ve Sovyetler’den vazgeçtiğini söylemek dışında, ne vaat ettiğini anlatamadı. Çünkü bunu kendisi de fazla düşünmemişti. Sözkonusu üç partinin eski dönemden kalmış bilumum “aparatçik”leri falan da hâlen iş üstündeydi. İnsan, sözgelişi Marchais’ye bakıp, neyin değiştiğini düşünebilir?

İspanya’dan, Katalunya’da bir arkadaşım vardı. Gençliğini yeraltı hareketinde geçirmişti. İspanya’nın normalleşme sürecinde gitti Sosyalist Parti’ye yazıldı. “Franco varken muhalefet etmek istiyorsan, bunun tek adresi vardı,” diye açıkladı bana bu kararını. “Şimdi öyle değil. ‘Solcu’ ve ‘etkili’ olmak istiyorsan, yüzde beşi geçemeyen Komünist Parti’de yapabileceğin bir şey yok.”

Katıl, katılma, bir mantık!

Peki, KP’nin bir “zor zaman” örgütü olması kötü bir şey mi?

Tek başına ele aldığında, değil elbette. Hattâ, “güven” veren bir şey. Ama hayat karmaşık, hiçbir şey “tek başına” ele alınamıyor.

Bunlar şimdi “kapanmış” gibi görünse de, pek öyle kapanmış filan değiller. Devam edeceğim.